TADEUSZ BINEK
Pakt Sikorski - Majski
Po napaści Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 r. i zawiązywaniu się koalicji Związku Radzieckiego z Wielką Brytania i innymi państwami będącymi w stanie wojny z III Rzeszą, gen. Sikorski postanowił nawiązać stosunki dyplomatyczne między Polską i ZSRR, zerwane we wrześniu 1939 r. Kierował się głównie zamiarem roztoczenia opieki nad Polakami i utworzenia armii polskiej na terenach ZSRR do walki z Niemcami. Odpowiednie rokowania rozpoczęły się 5 lipca w Londynie, prowadził je Sikorski osobiście z ambasadorem Iwanem Majskim,
który otrzymał odpowiednie pełnomocnictwa z Moskwy. Od samego początku rokowania te napotykały na sprzeciw i opór prezydenta, licznych członków polskiego rządu emigracyjnego, części stronnictw politycznych i różnych polskich organizacji w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Jeszcze w czerwcu prezydent Raczkiewicz zdymisjonował Sikorskiego z funkcji premiera rządu. Po kilku dniach musiał jednakże dymisję tę cofnąć na skutek ostrej interwencji grupy oficerów i Rady Narodowej. Najbardziej skrajne stanowisko zajął gen, Sosnkowski,
który twierdził, że ...”nie należy z ogóle prowadzić rozmów z ZSRR, gdyż w najbliższych pięciu tygodniach Niemcy rozbiją Związek Radziecki, a wówczas wszelkie porozumienia będą niecelowe”.
Głównym punktem spornym w rokowaniach było żądanie Sikorskiego potwierdzenia w traktacie wschodniej granicy Polski zgodnie z Traktatem Ryskim z 1921 roku. Majski zgadzał się jedynie na granice etniczne. Po mediacji brytyjskiej sprawa granic została wyłączona z rozmów o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych i przeniesiona na później. Na to nie zgadzała się opozycja, radykalizująca swe stanowisko w haśle: ...“Z Moskalami nigdy nie zawierać paktu, ale pokazywać om pięść, a aliantom wciąż palcem wskazywać paragrafy ich zobowiązań. Na nic się nie godzić i czekać.”
Ostatecznie w dniu 30 lipca gen. Sikorski, mimo braku konstytucyjnego pełnomocnictwa prezydenta, oraz ambasador Majski podpisali Układ polsko-radziecki, zwany też potem Układem Sikorski-Majski, tyczący przywrócenia stosunków dyplomatycznych między RP i ZSRR. W pierwszym artykule układu ZSRR uznawał za nieważne swe umowy z Niemcami z sierpnia 1939 r. Trzeci zawierał deklarację, że oba rządy będą się wzajemnie wspierać w wojnie z hitlerowskimi Niemcami, zaś czwarty określał zasady tworzenia na terytorium ZSRR Armii Polskiej, pod zwierzchnictwem rządu polskiego,
a operacyjnie podlegającej Naczelnemu Dowództwu ZSRR. Przeciwnicy porozumienia jednakże nadal walczyli o obalenie Sikorskiego i unieważnienie układu. Sytuacja uspokoiła się i zmieniła dopiero po około miesiącu, po usunięciu z rządu najbardziej zajadłych przeciwników oraz dzięki wielkiemu poparciu układu przez Polaków w kraju i ZSRR oraz bardzo przychylnym przyjęciem przez Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone.
Już od 2 sierpnia rozpoczęło się zwalnianie Polaków z obozów jenieckich i obozów pracy, po kilku dniach ogłoszona została amnestia dla obywateli polskich, a w Kujbyszewie powstała polska ambasada z siecią przedstawicieli w skupiskach polskich. W dniu 14 sierpnia zawarta też została Umowa wojskowa między Polską i ZSRR. Jej projekt, opracowany przez Sikorskiego, przedłożony został w Moskwie stronie radzieckiej 5 sierpnia przez gen. Szyszko-Bochusza. Przyjęty został z niewielkimi poprawkami i podpisany 14 sierpnia.