TADEUSZ BINEK
Polski wrzesień 1939
W\Wypisy z książki Polski wrzesień 1.IX1939-17.IX.1939 Janusza Piekałkiewicza, wyd. 2004. W tej książce dużo tekstów korespondencji dyplomatycznej, umów i depesz oraz wydarzeń, związanych z agresją III Rzeszy na Polskę w 1939 r.
1.X.1938 Niemcy zajmują Sudety, Polska 2.X Zaolzie, marszałek Rydz-Śmigły uroczyście wjechał do czeskiej części Cieszyna.
Już 24.X.1938 w Berchtesgaden minister spraw zagranicznych Rzeszy von Ribbentrop przedłożył ambasadorowi polskiemu Józefowi Lipskiemu propozycję rozwiązania otwartych kwestii w stosunkach polsko-niemieckich. Notatka Lipskiego dla min. Becka: Możliwą sfera przyszłej współpracy między oboma krajami, zdaniem niem. ministra spraw zagr., jest wspólna akcja w sprawach kolonialnych i sprawa emigracji Żydów z Polski oraz wspólna polityka w stosunku do Rosji, oparta na zasadach paktu kominternowskiego. Minister Beck tę propozycje zataił przed rządem polskim.
Ale w czwartek 5 stycznia 1939 r. Beck został z wielkimi honorami przyjęty w Bertechsgaden przez Hitlera. Z relacji Lipskiego: Hitler stwierdził, że stale i niezmiennie dąży do tego, by utrzymać z Polską linię polityczną, zapoczątkowaną układem z 1934 roku. Wspólność interesów Niemiec i Polski w odniesieniu do Rosji jest - jego zdaniem - zupełna. ...Z tych względów silna Polska jest dla Niemiec po prostu koniecznością. Kanclerz zrobił w tym miejscu uwagę, ze każda dywizja polska, zaangażowana przeciw Rosji jest oszczędzaniem odpowiedniej dywizji niemieckiej. ...
10.III 1939 Stalin: wrzawa prasy anglo-francuskiej - że Niemcy idą na Ukrainę Sowiecką (ponad 30 mln ludności), bo mają teraz w ręku Ukrainę Zakarpacką, licząca 700 tys. mieszkańców,...
3 kwietnia. Wytyczne do Fall Weiss: Plan wyeliminowania zagrożenia ze strony Polski, jeżeli to się okaże konieczne. Cele polityczne - Izolowanie Polski w miarę możliwości to znaczy ograniczenie wojny tylko do Polski. Cel militarny - zniszczenie polskich sił zbrojnych. Należy dążyć do nagłego ataku i należycie go przygotować.
4 maja mianowanie Mołotowa ludowym komisarzem spraw zagranicznych, w miejsce Litwinowa, który prowadził rokowania z delegacją angielską.
19 maj. Rokowania francusko-polskie, przeciągane, nieefektywne, Kasprzycki skarży się na lekceważenie delegacji polskiej.
23 maja. Narada w Kancelarii Rzeszy. Notatka z wystąpienia Hitlera do generałów sztabu: Problemu Polski nie sposób oddzielić od konfliktu z Zachodem. Polska zwartość wewnętrzna przeciwko bolszewizmowi jest wątpliwa, stąd i Polska jest wątpliwą barierą przeciwko Rosji. Sukces wojenny na Zachodzie z szybkim rozstrzygnięciem jest wątpliwy, podobnie jak postawa Polski.
Reżim Polski nie sprosta rosyjskiemu naciskowi. Polska dostrzega niebezpieczeństwo zwycięstwa Niemiec na Zachodzie i będzie dążyć do odebrania nam tego zwycięstwa. Odpada zatem kwestia oszczędzania Polski i pozostaje decyzja jej zaatakowania przy pierwszej nadarzającej się sposobności. Nie należy zakładać, że powtórzą się Czechy. Dojdzie do walki. Zadaniem jest izolacja polski. Sprawą decydującą jest powodzenia tej izolacji. ...
23 czerwca. Dziennik Deutsche Allgemeine Zeitung: ... Z pełną naiwnością wierzy się w Londynie, że Sowieci byliby szczęśliwi, mogąc przysłużyć się krajom demokratycznym. Jednak Sowieci nie okazują najmniejszej skłonności do pójścia na wojnę dla (zachodnich) demokracji, o ile demokracje nie okażą podobnej gotowości do dania Rosji wolnej ręki i zapewnienia jej pełnego poparcia.
27 lipca. Telegram Schnurre do Ribbentropa z rozmowy z Astachowem, charge d’affaires ZSRR w Berlinie: Co może zaoferować Rosji Anglia? W najlepszym wypadku udział w wojnie europejskiej i wrogość Niemiec, natomiast nic takiego, o co Rosja chciałaby zabiegać. Co zaś możemy zaoferować my? Neutralność i nie włączanie się do ewentualnego konfliktu europejskiego oraz, jeżeli Moskwa sobie tego życzy, porozumienie niemiecko-rosyjskie uwzględniające wzajemne interesy, co, podobnie jak w dawnych czasach, byłoby korzystne dla obu stron.
3 sierpnia. Raport Ribbentropa dla Hitlera z kontynuacji rozmów z Astachowem: Nawiązałem do umowy handlowej (...) i określiłem tę umowę jako dobry etap na drodze normalizacji stosunków niemiecko-rosyjskich jeśli byłaby ona pożądana. (...) Nasza gotowość wobec Moskwy jest faktem, chodzi więc o to jaką drogę zechcą obrać tamtejsi mocodawcy. Jeśli Moskwa się zaprze, będziemy wiedzieć na czym stoimy i jak należy działać, w przeciwnym natomiast wypadku nie będzie problemu pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym, którego nie udałoby się wspólnie rozwiązać.
Powiedziałem, że nad Bałtykiem jest dość miejsca i że rosyjskie interesy żadną miarą nie muszą tu kolidować z naszymi. Co się tyczy Polski, to uważnie i z zimna krwią obserwujemy dalszy rozwój sytuacji. W razie polskiej prowokacji rozrachunek z Polską dokonany zostanie w tydzień. W związku z tą możliwością uczyniłem delikatną aluzję, iż moglibyśmy porozumieć się z Rosją co do losu Polski. (...) Wybór należy, jak powiedziałem, do Moskwy. Jeśli nasze poglądy wzbudzą tam zainteresowanie, pan Mołotow będzie mógł wkrótce podjąć ów wątek z hrabią Schulenburgiem.
11 sierpnia. W piątek o 10.20 były do Moskwy misje wojskowe francuska i brytyjska. O godz. 15.00 zostały przyjęte przez ludowego komisarza obrony Woroszyłowa. O 17.00 przyjęcie gen. Deumenca i admirała Plunketta przez ludowego komisarza spraw zagranicznych Mołotowa. Anglicy przyjechali droga morska, nie spiesząc się, obie delegacje bez upoważnień.
14 sierpień. Ribbentrop do Schullenburga: (...) Między Niemcami a Rosją nie występują żadne różnice interesów. Przestrzenie życiowe Niemiec i Rosji stykają się, ale nie są wobec siebie konfliktowe. Stad nie ma żadnych podstaw do agresji jednego kraju względem drugiego. Niemcy nie żywią żadnych agresywnych planów wobec ZSRR. Rząd Rzeszy uważa, że pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym nie ma żadnej kwestii, której nie dałoby się uregulować ku pełnemu zadowoleniu obu stron. Do kwestii tych należą: Bałtyk, kraje bałtyckie, Polska, zagadnienia południowo-wschodnie i tak dalej. Niezależnie od tego współpraca polityczna mogłaby być tylko pożyteczna.( ...) Wywołane przez politykę angielską zaostrzenie stosunków niemiecko-polskich, a także angielskie parcie do wojny i związane z tym zabiegi o sojusze sprawiają, że niezbędne jest rychłe wyklarowanie stosunku Rzeszy do ZSRR.
W przeciwnym razie bez winy Niemiec sprawy mogłyby potoczyć się w takim kierunku, że oba rządy utracą szansę odbudowania przyjaźni niemiecko-rosyjskiej i ewentualnego wspólnego rozstrzygnięcia także i terytorialnych problemów wschodniej Europy. Dlatego rządy obu krajów nie powinny pozostawić spraw ich biegowi, lecz zająć się nimi we właściwym momencie. (...)
18 sierpnia. J.w.: Proszę o ponowne natychmiastowe nawiązanie kontaktu z Mołotowem i wyzyskanie wszelkich dostępnych środków, aby rozmowa odbyła się niezwłocznie. Stosunki polsko-niemieckie zaostrzają się z każdym dniem. ... Fuehrer nalega, aby w toku zabiegów o wyklarowanie stosunków niemiecko-rosyjskich nie dali się zaskoczyć przez wybuch konfliktu niemiecko-polskiego. Uważa on wcześniejsze wyjaśnienie za konieczne, choćby z tego względu, by w razie takiego konfliktu zaspokoić również rosyjskie interesy, co bez podobnej regulacji nie byłoby możliwe. .... Prosilibyśmy (...) teraz o natychmiastowe zajęcie stanowiska wobec zawartej w uzupełniającej instrukcji propozycji mojej natychmiastowej podróży do Moskwy. Proszę zarazem dodać, że przybędę z generalnym pełnomocnictwem Fuehrera, które upoważnia mnie do szczegółowego i ostatecznego uregulowania całościowego kompleksu spraw. (...)
19 sierpnia. Rozmowa Schulenburg -Mołotow. Telegram Schu. do Ribb: Starałem się wielokrotnie przekonać Mołotowa, że podróż pana ministra spraw zagranicznych do Moskwy jest jedynym środkiem do osiągnięcia pożądanego z uwagi na sytuację polityczna przyspieszenia. Mołotow uznał pozytywny wymiar proponowanej podróży, niemniej trwa w przekonaniu, ze na razie nie sposób określić nawet w przybliżeniu daty podróży, ponieważ wymaga ona gruntownego przygotowania. Odnosi się to zarówno do paktu o nieagresji, jak i do jednocześnie finalizowanego protokołu. (...) Na moje wielokrotne i z dużym naciskiem przedkładane powody pośpiechu Mołotow odpowiedział, ze do tej pory nie uczyniono nawet pierwszego kroku w postaci sfinalizowania umowy gospodarczej. W pierwszej kolejności należy podpisać umowę gospodarczą i opublikować ją (...) Potem byłby czas na pakt o nieagresji i protokół.
Nie minęło pół godziny od rozmowy gdy Mołotow poprosił mnie o (...) ponowne(...) złożenie mu wizyty. Oświadczył, że poinformował o poprzedniej rozmowie rząd sowiecki i został upoważniony do przekazania mi projektu paktu o nieagresji. Co się tyczy podróży pana Ribbentropa, rząd sowiecki zgadza się, by przybył do Moskwy mniej więcej tydzień po komunikacie o podpisaniu umowy gospodarczej; jeśliby zatem komunikat ukazał się jutro, pan von Ribbentrop mógłby przybyć do Moskwy 26 lub 27 sierpnia. Mołotow nie podał powodów nagłej zmiany swego stanowiska. Przypuszczam, ze włączył się Stalin. Próba nakłonienia Mołotowa do przyjęcia wcześniejszego terminu podróży pana ministra spraw zagranicznych Rzeszy była, niestety, nieskuteczna.
20 sierpnia. Telegram Hitlera do Stalina: Pan Stalin, Moskwa. 1. Szczerze witam podpisanie nowej niemiecko-sowieckiej umowy handlowej jako pierwszego kroku do nowego ukształtowania stosunków niemiecko-sowieckich. (...) 3. Akceptuję przekazany przez Pana Mołotowa projekt paktu o nieagresji, uważam jednak za niezwykle pilne wyjaśnienie w możliwie najkrótszym terminie wiążących się z nim kwestii. (...) 6. Uważam, że wobec zamiaru ułożenia nowych stosunków przez oba państwa, celowe jest uniknięcie straty czasu. Dlatego ponownie proponuję Panu przyjęcie mego ministra spraw zagranicznych we wtorek 22 sierpnia, a najdalej w środę 23 sierpnia. (...) Dłuższa niż dzień, a najdłużej dwa dni obecność ministra spraw zagranicznych Rzeszy w Moskwie nie jest możliwa z uwagi na sytuację międzynarodową. Będę rad z rychłej odpowiedzi. Adolf Hitler.
21 sierpnia. Telegram z odpowiedzią Stalina: ... Narody naszych krajów potrzebują wzajemnych pokojowych kontaktów; zgoda rządu niemieckiego na zawarcie paktu o nieagresji stwarza podstawę do likwidacji politycznego napięcia i ustanowienia pokoju oraz współpracy między naszymi krajami. Rząd sowiecki upoważnił mnie do poinformowania Pana, że zgadza się na przybycie pana von Ribbentropa do Moskwy w dniu 23 sierpnia. (Podpisano : J. Stalin)
22 sierpnia. Przemówienie Hitlera do głównodowodzących armii, lotnictwa i marynarki: Dla mnie było jasne, ze prędzej czy później musi dojść do konfliktu z Polską. Decyzję podjąłem już wiosną, sądziłem jednak, ze początkowo zwrócę się na Zachód, a dopiero potem przeciwko Wschodowi. Wszakże nie sposób ustalić skutków kolejności działań. (...) Przeciwnik miał jeszcze nadzieję, że po zdobyciu Polski, Rosja wystąpi jako nasz przeciwnik. Przeciwnicy nie uwzględniali mojej wielkiej determinacji. Nasi przeciwnicy to małe robaczki. Widziałem ich w Monachium (...) Stopniowo doprowadziłem do zmiany nastawienia wobec Rosji. W ślad z umową handlową nawiązaliśmy rozmowy polityczne. Przedstawiliśmy propozycję paktu o nieagresji. Potem pojawiła się uniwersalna propozycja ze strony Rosji. Cztery dni temu zdobyłem się na specjalny krok,
który sprawił, ze Rosja odpowiedziała wczoraj, iż jest gotowa go sfinalizować. Osobisty kontakt ze Stalinem został nawiązany. Pojutrze von Ribbentrop sfinalizuje układ. A Polska znajdzie się w sytuacji w jakiej chciałem ją widzieć. ...
23 sierpnia. Pakt o nieagresji między Niemcami a ZSRR. Pakt obejmuje 7 krótkich artykułów: ....Artykuł 2. Gdyby któraś z umawiających się stron miała stać się przedmiotem działań wojennych ze strony trzeciego mocarstwa, druga z umawiających się stron nie będzie w żadnej formie tego trzeciego mocarstwa popierać.
Do umowy dołączony został tajny 4-punktowy protokół dodatkowy:
....2. W razie przekształceń terytorialno-politycznych na obszarach należących do państwa polskiego sfery interesów Niemiec i ZSRR zostają rozgraniczone mniej więcej na linii rzek Narew, Wisła i San. Kwestia, czy obie strony uznają za pożądane istnienie niezależnego państwa polskiego oraz jak należałoby oznaczyć granice tego państwa zostanie rozważona ostatecznie dopiero w miarę rozwoju sytuacji politycznej. ...
Umowy zostały ratyfikowane 31 sierpnia jednocześnie w Berlinie i Moskwie.
25 sierpnia Układ o wzajemnej pomocy między Wielką Brytanią i Polską w Londynie. Niemiecki pancernik szkolny wpłynął z wizytą do Gdańska.
31 sierpnia Hitler przesłał decyzję do Dowództwa Wehrmachtu o ataku na Polskę wg operacji Fall Weiss, określającą dzień uderzenia: 1 września 1939 r., czas uderzenia: godz. 4.45