Jugosławia jak Polska


W 2003 r. ukazała się książka Bałkany w XX wieku, Mieczysława Tanty, w której między innymi przedstawione są problemy związane z utworzeniem po II wojnie światowej Federacyjnej De­mokratycznej Republiki Jugosławii. Autor książki zwraca uwagę na znaczne podobieństwa warun­ków i problemów kształtowania FDRJ oraz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Mianowicie w 1944 r. powołany został w Jugosławii, przez Broz Tito, przywódcę Komuni­stycznej Partii Jugosławii, Narodowy Komitet Oswobodzenia Jugosławii, jako krajowy rząd wykonaw­czy, gdy równocześnie w Londynie funkcjonował przedwojenny rząd królewski Jugosławii. Również w Polsce powstał Komitet Wyzwolenia Narodowego, przy czym w w Londynie yakże przebywał emi­gracyjny Rząd Polski, reprezentujący II RP.
Stalin zawiesił wówczas 10 marca stosunki z jugosłowiańskim rządem emigracyjnym i przyjął w Moskwie delegację Sztabu Naczelnego NKOJ z gen. Milanem Djilasem. Od tego czasu zwiększo­ne zostały znacznie dostawy radzieckiego uzbrojenia dla oddziałów partyzanckich NKOJ, walczą­cych z Rzeszą Niemiecką.
Po konferencji teherańskiej Churchill zaproponował połączenie obu rządów, krajowego i emigracyjnego, na co Stalin przystał. W dniach 14-16 czerwca odbyły się rozmowy Tito z premierem rządu emigracyjnego Śubaśiciem. Zawarli oni porozumienie o wzajemnym uznaniu obu stron i wspólnym działaniu w czasie wojny. Tymczasowe zarządzanie krajem miał prowadzić NKOJ, zaś rząd emigracyjny miał reprezentować interesy Jugosławii na arenie międzynarodowej. O ustroju Jugosławii miały zadecydować jej narody po wojnie. Nowy rząd miał być utworzony wspólnie z polityków, nie skompromitowanych walką z partyzantami. Tito nie zgodził się tylko na uznanie króla Piotra II i jego powrót do kraju, oraz na współpracę z czetnikami.
W dniach 12-13 sierpnia doszło do spotkania Tito z Churchillem w Neapolu i następnie w dniach 15-17 z Subasiciem, zaś 23 września ze Stalinem w Moskwie. W rozmowach w Moskwie Broz Tito uważał KPJ i ruch partyzancki za jedyną siłę zdolną do objęcia władzy w kraju, bez potrzeby współpracy z królem Piotrem II i jego rządem. Stalin doradzał zaś, by ze względu na stosunki między aliantami, porozumieć się z królem i rządem Subasicia.
Po wkroczeniu w sierpniu–wrześniu 1944 r. Armii Czerwonej do Rumunii i Bułgarii Churchill, chcąc zachować część wpływów na Bałkanach, w rozmowach 18 października ze Stalinem zaproponował mu procentowy podział wpływów między ZSRR a Wielką Brytanię i USA. Dla ZSRR miało przypaść w Jugosławii 50%, w Grecji 10, Bułgarii 75, Rumunii 90%. Stalin zgodził się.
Po październiku doszło do dalszych rozmów Tito-Subasić, uwieńczonych kompromisowym porozumieniem belgradzkim w sprawie powstania rządu jedności narodowej i ustroju państwa. Jugosławia miała pozostać monarchią, przy pozostaniu Piotra II na emigracji i powołania w kraju Rady Regencyjnej. Państwo miało być federacją, tolerancyjne, przygotowano deklarację o podstawowych zasadach swobód demokratycznych.
Porozumienie to uzyskało pełną aprobatę w Moskwie, a pewne zastrzeżenia ze strony Churchilla, który uważał, że powinno być referendum w sprawie monarchii i jak najszybsze demokratyczne wybory do Parlamentu. Natomiast nie akceptował porozumień król Piotr II i podpisał je dopiero 5 marca 1945 r., przymuszony przez Konferencję Trzech w Jałcie. Rząd emigracyjny i NKOJ złożyły wtedy dymisje, powstał Tymczasowy Rząd Demokratycznej Federacyjnej Jugosławii, z premierem Josipem Broz-Tito, w którym znalazły się jedynie 3 osoby z rządu emigracyjnego. Pod koniec marca nowy gabinet uznany został przez wszystkie mocarstwa.
W przypadku Jugosławii utworzenie nowego rządu i państwa przebiegało więc w zasadzie przy wzajemnych uzgodnieniach i współpracy rządów królewskiego na emigracji i partyzanckiego Broz Tity w kraju. W Grecji było inaczej - przy pełnej wrogości wzajemnej rządów królewskiego i partyzanckiego, oraz zbrojnej ingerencji Wielkiej Brytanii, doszło do trzech wojen domowych.

15.O4.2004

Powrót do poprzedniej strony