Po tymże 1815 r. szereg dotąd pierwszoplanowych państw, jak Imperium Osmańskie, Hiszpania, Niderlandy, Szwecja spadły do rzędu państw drugiej kategorii, zaś Polska przestała w ogóle istnieć. Natomiast Habsburgowie, po korektach granicznych, zdołali się utrzymać wśród potęg jako Cesarstwo Austriackie, Francja szybko się odbudowała, a z księstw niemieckich powstało Królestwo Pruskie. Jeszcze większe zmiany zaszły na flankach kontynentu, a kilka państw europejskich stało się potęgami kolonialnymi, w tym zwłaszcza Wielka Brytania.
To też Wielka Brytania, a także Cesarstwo Rosyjskie, powiększone i zwycięskie po pobiciu Napoleona I Bonaparte, otworzyły wraz z Francją, Prusami i Cesarstwem Austriackim systemem pięciu mocarstw tzw. Święte Przymierze”, decydujących o kształcie i losie Europy oraz gwarantujących jej równowagę geopolityczną na wiele dekad. Tak więc w okresie lat 1650-1815 kontynent przeobraził się w sposób zasadniczy. Zmienił się zwłaszcza skład mocarstw, co jest głównym przedmiotem książki. Wśród wielu czynników, które przyczyniły się do wzrostu ich potęgi, lub upadku, autor wyróżnia: finanse i geografię. Opisuje je w kolejnych ustępach książki.
Autor dokumentuje to na przykładzie Wielkiej Brytanii. Prowadziła ona w tym okresie 7 wielkich wojen z Francją o dominację w Europie i o kolonie w Ameryce Północnej. Przytoczona tabela pokazuje, że podczas gdy wydatki państwa w okresie wojny z Francją w latach 1688-1714 wyniosły 49 mln funtów szterlingów, to w czasie wojny 1776-1783 wyniosły aż 236 mln funtów. To też we wszystkich latach wojennych budżet państwa wykazywał wysokie 30-40% deficyty, które pokrywane były przez pożyczki bankowe. Pożyczki takie były możliwe tylko dzięki powstaniu wielkiego systemu bankowego, o czym w książce wiele stron.
Najbardziej sprawny i rozwinięty system bankowy powstał na początku XVIII stulecia w Holandii, jego główne centrum stanowił Amsterdam, gdzie znajdowała się centralna giełda pieniężna, obsługująca całą zachodnią Europę. W drugiej połowie XVIII w. jego rolę przejął Londyn, jako centrum finansowe Wielkiej Brytanii, w której rozwinęła się wówczas tzw. „I rewolucja przemysłowa”, w ramach której istniejące struktury gospodarki feudalnej i manufakturowej zastąpione zostały przez struktury gospodarki kapitalistycznej i wielkoprzemysłowej. Jej podstawą były liczne wynalazki i ogólny postęp techniczny w produkcji towarowej, a także teorie ekonomiczne liberalizmu i wolnego rynku gospodarczego, głoszone przez angielskiego ekonomistę Adama Smitha.
Koronnym przykładem jest Holandia, a szczególności jej położenie na wybrzeżu Morza Niemieckiego naprzeciw Wysp Brytyjskich. To położenie było dla Holandii bardzo korzystne pod koniec XVI w., gdy stanowiła jeszcze część Niderlandów, a Holendrzy walczyli o wyzwolenie spod panowania hiszpańskich Habsburgów. A to z tego prostego powodu, że Anglia szeroko wspierała Holendrów w ich walce o niepodległość. Potem przez ponad sto lat rozwoju, państwo wyrosło na mocarstwo morskie z licznymi koloniami i flotą większą niż angielska.
Natomiast podczas kilku wojen morskich z Anglią, w drugiej połowie XVIII w., Holandia miała wielkie problemy z utrzymaniem swego zamorskiego handlu i kolonii. Aby ominąć Kanał La Manche, kontrolowany przez okręty angielskie,statki holenderskie zmuszone były wypływać na Ocean Atlantycki przez Morze Północne wokół wysp Brytyjskich, gdzie z kolei narażone były na częste sztormy. To też Holandia przegrała wówczes toczone z Anglią wojny, utraciła kolonie w Ameryce i przewagę floty na rzecz Anglii.
Wielkie problemy miało imperiom Habsburgów austriackich w zarządzaniu, gospodarczej eksploatacji i zapewnieniu bezpieczeństwa zewnętrznego swych oddzielnych enklaw terytorialnych, jakimi były Królestwo Neapolu, Sycylia, Mediolan i południowe Niderlandy. Osłabione przez wojny z Turcją Osmańską na Bałkanach, nie było w stanie przeciwstawić się zajęciu części Niderlandów przez Francję i Śląska przez Prusy, ani tym bardziej wojskom Napoleona Bonapartego.
Rzeczpospolita Polska wciśnięta między trzy mocarstwa: Rosję, Austrię i dynamiczne Prusy, zacofana gospodarczo i skłócona wewnętrznie, została przez te cesarskie mocarstwa rozebrana, tracąc niepodległość na ponad 100 lat.
Sporo miejsca zajmuje w książce opis wzrostu dwóch mocarstw peryferyjnych: Rosji na wschodzie Europy i Stanów Zjednoczonych na kontynencie Ameryki Północnej. Oba państwa prowadziły wielką ekspansję terytorialną. Rosja przez stepy i tajgi na wschód do granic północnej Azji na Dalekim Wschodzie, zaś Stany Zjednoczone przez prerie i góry na zachód, aż do krańców kontynentu i wschodnich brzegów Pacyfiku.
Autor książki przedstawił też historię wojen obu rozrastających się szybko mocarstw, szczególnie bogatej zwłaszcza dla Cesarstwa Rosyjskiego.Na początku XVIII w. wojska rosyjskie rozgromiły pod Połtawą armie szwedzkie i otwarły przez Bałtyk „okno na świat” dla Rosji. Zaś na początku XiX w. rozgromiły Wielką Armię Napoleona pod Moskwą, ścigając potem jej resztki aż do Paryża. W obu przypadkach znaczący odział w wygraniu wojen miały surowy klimat i wielkie przestrzenie nizin wschodnioeuropejskich.
Wyszczególnienie / Lata
1700
1750
1800
Wielka Brytania
9,0
10,3
16,0
Francja
19,0
21,5
25,0
Cesarstwo Habsburgów
8,0
18,0
28,8
Prusy
2,0
6,0
9,5
Rosja
17,5
20,0
37,0
Hiszpania
6,0
9,0
11,0
Zjednoczone Prowincje
1,8
1,9
2,0
Stany Zjednoczone
.
2,0
4,0
Wszystkie te wojny francusko-angielskie i wiele innych, prowadzonych w Europie w omawianym okresie lat 1660-1763, opisane zostały w książce w miarę szczegółowo: ich przebieg, zasięg, uczestnicy, cele i skutki. Nie sposób je wszystkie wyszczególnić i skrócić ich opisu do kilku zdań. Generalnie biorąc, wyspiarska Anglia, od 1709 r. Wielka Brytania, starała się o utrzymanie równowagi politycznej i wojskowej między państwami kontynentu europejskiego oraz swej własnej dominacji na całym świecie. Co Brytyjczykom faktycznie się udało. W Europie utrzymywała się równowaga sił, zaś władza i wpływy Wielkiej Brytanii na innych kontynentach wciąż rosły.
Omawiany okres zakończył się paneuropejską wojną siedmioletnią (1756-1763). Zaczęła się ona od wojny Austrii z Prusami o odzyskanie Śląska, który Prusy zagarnęły kilkanaście lat wcześniej. Wkrótce do niej przystąpiły sprzymierzone z Prusami Wielka Brytania i Księstwo Hanoweru oraz sojusznicy Austrii: Francja, Rosja, Szwecja, Saksonia i wiele państewek niemieckich. Rozszerzyło to teatry wojenne na różne części Europy, a nawet świata. Wojna była dla jej uczestników niezwykle kosztowna i bardzo krwawa. Zakończyła się utrzymaniem Śląska przez Prusy, które wyrosły na mocarstwo europejskie, wiele zyskała też Wielka Brytania przez przejęcie szeregu francuskich i hiszpańskich terytoriów kolonialnych w Ameryce, Indiach i Afryce.
Okazja taka wydarzyła się w 1775 r., w związku z wybuchem wojny o niepodległość 13 kolonii północnoamerykańskich przeciwko rządom gubernatorów Królestwa Wielkiej Brytanii. Francuzi od początku walk wsparli powstańców, najpierw skrycie, a od 1778 r. w ramach oficjalnej wojny, poprzez wysłanie wojskowego korpusu ekspedycyjnego oraz zwalczanie brytyjskiej floty wojennej i zaopatrzeniowej na Oceanie Atlantyckim.
W wojnie na kontynencie amerykańskim Wielka Brytania zmuszona była do prowadzenia rozległych lądowych działań wojennych, 3ooo mil od swego kraju. Od początku wojny niedostatek statków transportowych stwarzał jej wielkie trudności w zaopatrzeniu wojsk. Drugim znaczącym problemem było to, że Brytyjczycy musieli walczyć sami, nie wspomagani przez żadnych sojuszników europejskich. Ponad to dotychczasowa wielka przewaga brytyjskich sil morskich zmniejszyła się znacznie w stosunku do sił francuskich, hiszpańskich i holenderskich razem licząc. Nie była też ona w sanie prowadzić skutecznej blokady europejskich portów przeciwników. Rewolucja antybrytyjska w Północnej Ameryce zakończyła się w 1783 r., utworzeniem Stanów Zjednoczonych A. P., pierwszego państwa pozaeuropejskiego białego człowieka.
W Europie Wschodniej 3 ościenne mocarstwa, Prusy, Austria i Rosja, dokonały w 1772 r. pierwszego rozbioru Polski, realizując swe strategiczne cele terytorialne, co bynajmniej nie zmieniło ich polityki wzajemnych antagonizmów. Rosja wyparła też całkowicie Turcję z północnych wybrzeży Morza Czarnego i Półwyspu Krymskiego. Natomiast największym wydarzeniem końca stulecia stała się Wielka Rewolucja Francuska w 1789 r., która zmieniła oblicze i wpłynęła na przyszłe losy Europy w zasadniczy sposób.
Za początek tej rewolucji uważa się powszechnie dzień 14 lipca 1789 r. zburzenia Bastylii, twierdzy więziennej w Paryżu. Faktycznie rewolucja narastała przez lata, jej głównym podłożem stanowiły społeczne i gospodarcze problemy Francji, zubożałej po bardzo kosztownej wojnie amerykańskiej. By zwiększyć podatki król Ludwik XVI reaktywował Stany Generalne szlachty, które przekształciły się w Parlament, a tenże uchwalił nową konstytucję, zmieniającą ustrój państwa z monarchii na republikę. W 1799 r. władzę w państwie przejął, w drodze zamachu stanu, gen. Napoleon Bonaparte, który następnie, jako cesarz, podjął próbę podboju Europy i ustalenia dominacji Francji na kontynencie. Okres rewolucji i wojen napoleońskich trwał łącznie 26 lat.
Obu tymi wydarzeniom autor książki poświęcił aż 18 stron, zajmując się jednakże prawie wyłącznie ich wojskowymi aspektami, przy szczególnym uwzględnieniu udziału Wielkiej Brytanii we wszystkich kolejnych czterech wojennych koalicjach antyfrancuskich, których była głównym ogniwem. Pierwsza rozległa koalicja zawiązana została w 1792-94 r., przy czym w Nadrenii zgrupowane zostały wojska Austrii i Prus, a w Belgii ekspedycyjny korpus brytyjski. Walki rozpoczęły się atakiem armii francuskiej, lecz ich ofensywa szybko się załamała i wojska koalicyjne weszły na terytorium francuskie, co spowodowało eskalację wojny, mobilizacje wielkich ochotniczych mas ludowych, ponowną ofensywę wojsk francuskich i zajęcie przez nie Belgii.
Armie koalicyjne okazały się nieprzydatne do walk typu rewolucyjnego, przy czym Austria i Prusy bardziej niż w wojnę na zachodzie, zaangażowały się w bardziej dla nich intratne rozbiory Polski, a Prusy z tego powodu w ogóle wycofały się z koalicji.
Napoleon, po przejęciu dyktatorskiej władzy we Francji kontynuował podbój Europy, zajmując Italię, Austrię, państwa Rzeszy niemieckiej, Dalmację, Prusy, Hiszpanię, Portugalię. Wreszcie w 1812 r. prowadząc Wielką Armię, liczącą 600 tys. żołnierzy, w tym 300 tys. Francuzów, zaatakował Rosję. O tej wyprawie na Moskwę w książce również tylko kilka zdań, o składzie narodowościowym Wielkiej Armii, jej stratach i o tym, ze „w czasie odwrotu jej ludzie rozpaczliwie pragnęli uciec od mrozu i kozackich podjazdów i wrócić do domu”. Przy czym klęskę kampanii rosyjskiej Napoleona przyrównuje autor do klęski francuskiej armii okupacyjnej w Hiszpanii, zadanej jej przez wojska brytyjskie i portugalskie, pod wodzą Wellingtona.
Podobnie w książce znacznie więcej o rozgrywającej się równocześnie wojnie amerykańsko-brytyjskiej (1809-1814) na północnych terenach Stanów Zjednoczonych, niż łącznie o udziale Austrii, Prus i Rosji w wojnach napoleońskich. Zaś najwięcej w ogóle o Wielkiej Brytanii, która szybko się uprzemysławiała (rewolucja przemysłowa), dostarczała broń i subsydiowała koalicjantów, prowadziła blokadę francuskich portów morskich oraz działania wojenne na morzach i we francuskich koloniach. Angażowała też w walkach znaczne siły lądowe, szczególnie w Belgii, Portugalii, Hiszpanii, na Malcie, w Egipcie.
Na wiosnę 1813 r. Rosjanie dotarli do Łaby, wówczas również Prusy i Austria wypowiedziały Francji wojnę. Po kilkumiesięcznej przerwie rozejmowej, w październiku rozegrana została pod Lipskiem wielka Bitwa Narodów, w której walczyło 160 tys. Francuzów, Sasów i Polaków przeciwko 320 tys. armii koalicji antyfrancuskiej. Po klęsce Napoleon z resztkami swych wojsk wycofał się do Francji. W kwietniu 1814 r. w Paryżu nastąpiła ich kapitulacja, zaś Napoleon dostał się do niewoli i zesłany został na wyspę Elbę na Morzu Śródziemnym. Lecz w kwietniu 1814 r. udało mu się uciec z Elby, przedostał się do Paryża, witany owacyjnie przez ludność, i w krótkim czasie odtworzył 130 tys. armię. Poprowadził ja do Belgii,
gdzie stacjonowały wojska Wielkiej Brytanii i Prus i tam w bitwie pod Waterllo armia francuska ostatecznie została rozbita, a Napoleon ponownie aresztowany i zesłany na daleką wyspę Św. Heleny na Oceanie Atlantyckim.
Kongres pokojowy, jaki odbył się we Wiedniu, zakończył się w sierpniu 1815 r. Zmienił jej mapę, m. in. utworzone zostało Królestwo Polskie pod berłem królewskim cesarza Rosji, utwierdził równowagę sił w Europie, oraz hegemonię Wielkiej Brytanii w światowym handlu zamorskim, jako jedynego supermocarstwa świata.