W wojnach europejskich angażowała się również protestancka Anglia. Jej głównym przeciwnikiem była Hiszpania, z którą rywalizowała o panowanie na oceanicznych szlakach handlowych. W 1588 r., za panowania królowej Elżbiety I, w bitwie morskiej na Kanale La Manche Anglicy zniszczyli flotyllę 130 wojennych galeonów hiszpańskich (Wielka Armada), jaka przybyła dla wsparcia wojsk hiszpańskich w wojnie domowej w północnej części Niderlandów. Wojna ta spowodowana była buntem protestanckiej ludności przeciwko rządom namiestników hiszpańskich Habsburgów, z powodów religijnych i ekonomicznych (wysokie podatki). Wojna ostatecznie skończyła się utworzeniem niepodległej Holandii w północnych Niderlandach i pełną supremacją angielskiej floty wojennej i handlowej na morzach i oceanach.
Największą wojną religijną okresu kontrreformacji w Europie była wojna trzydziestoletnia (1618-1648) wszczęta buntem protestanckich Czechów przeciwko rządom katolickiego cesarza Rzeszy Niemieckiej, Habsburga. W jego wyniku doszło do wojny między Ligą Katolicką, grupującą kilka księstw katolickich pod przywództwem Bawarii, a Unią Ewangelicką, jaką tworzyły księstwa protestanckie Rzeszy pod kierownictwem elektora Palatynatu. Wojna w ciągu kolejnych lat się rozszerzała, wmieszały się do niej prawie wszystkie kraje ościenne: Hiszpania, Francja, Szwajcaria, Niderlandy, Dania, Szwecja, Siedmiogród. Jej uczestnicy walczyli o różne cele polityczne, z których najważniejszym była hegemonia w Europie.
Po wojnie 30-letniej uzyskała ją Francja, która stała się największą potęgą na kontynencie. Natomiast imperium Habsburgów utraciło na znaczeniu.
Do upadku imperiom hiszpańskiego przyczyniły się też błędna gospodarka, a w szczególności marnotrawstwo funduszy na utrzymanie wielkiej machiny wojskowej i liczne wojny. W XVI w. w Europie było wiele konfliktów, lecz inne wojujące państwa – Francja, Anglia, Szwecja, Turcja – przeżywały okresy pokoju i odbudowy. Zaś Habsburgowie, zwłaszcza Hiszpania, prowadzili wojny prawie nieprzerwanie, często na kilku frontach równocześnie.
Napływające srebro z kopalń w Potosi w Brazylii w latach 1570-1630 szybko przechodziło do rąk zagranicznych bankierów i dostawców wojskowych, a ponadto powodowało w kraju inflację. Nadmierne opodatkowanie eksportu bawełny i wewnętrzne bariery celne na różne towary, sprawiały, że ich produkcja była nieopłacalna i zamierała. Koncentracja stoczni na budowie dużych okrętów bojowych sprawiła, że zaniechano budowy statków handlowych ze szkodą dla handlu zamorskiego. Wielkim błędem było też wygnanie Żydów, a potem Maurów, co odbiło się negatywnie na produkcji rzemieślniczej i handlu.
Wojna 30-letnia rozegrana była na terenach I Rzeszy Niemieckiej i spowodowała wielkie jej spustoszenie i straty ludzkie, sięgające w niektórych księstwach do 50%. Poszczególne kraje włączały się do wojny stopniowo, zmieniały się jej główne fronty, walki toczone były z różnym natężeniem i zmiennym szczęściem dla jej uczestników. Wojna ta stanowiła jakby ostatni akord kończący epokę 150-lat wojen religijnych w Europie. Przy czym faktycznym głównym jej powodem była rywalizacja o hegemoni w Europie. Była to pierwsza paneuropejska wojna, następnymi były wojny napoleońskie oraz I i II wojny światowe.
Zawarty w 1648 r. pokój westfalski zmienił znacząco oblicze Europy. Powstały niepodległe państwa: Szwajcaria i Holandia (północne Niderlandy), Szwecja usadowiła się na południowych wybrzeżach Bałtyku, księstwa niemieckie uniezależniły się od habsburskiego cesarza Rzeszy, luteranie i kalwini uzyskali wolność religijną, zaś Francja powiększyła się o Alzację i stała się największym mocarstwem kontynentu.
Przyczyniła się do tego tez, w dużym stopniu, potęga militarna, która umożliwiła wielkim dynastiom królewskim wywyższenie się ponad wielką magnaterię w ich krajach oraz zapewniła państwu jednolitą politykę i centralizację władzy. To wojny pobudzały świadomość narodową, najczęściej wyznaczały granice państwowe, ich koszty zmuszały do szukania nowych źródeł dochodów, a także zaciągania pożyczek, wydawania obligacji itp.