Dopiero w 1492 r. Królestwa hiszpańskie wyparły islamskich Maurów z ostatniej ich posiadłości Grenady na Półwyspie Iberyjskim. Ale na Bałkanach bitne wojska janczarskie sułtana tureckiego zajęły południową część półwyspu: Grecję, Albanię, Bośnię, i parły dalej na Budapeszt i Wiedeń. Zaś papieże katoliccy obawiali się utraty swej siedziby Rzymu, podobnie jak upadła pod naporem Turków w 1453 r. stolica Bizancjum, Konstantynopol.
Kontakt Europejczyków z innymi ośrodkami cywilizacyjnymi w Azji, Afryce, Ameryce i Oceanii w połowie II tysiąclecia był jeszcze bardzo ograniczony. Z pośród nich wyróżniały się, jako równorzędne Europie, pod względem gospodarczym i siły wojskowej, Cesarstwo Chińskie i Indie w Azji oraz państwa islamskie na Bliskim Wschodzie. Miały one znaczną przewagę nad Innymi społeczeństwami w Afryce, Azji i Ameryce, pozostającymi w rozproszeniu i zacofaniu cywilizacyjnym.
Dynastia Mingów panowała w okresie 1368-1644 roku. Opierała się na pacyfistycznej religii konfucjańskiej i to spowodowało, że mniej więcej od polowy tego okresu Chiny zupełnie zrezygnowały z ekspansji zewnętrznej na rzecz prawie całkowitego izolacjonizmu. M.in. cesarz wydał edykt ograniczający wielkość okrętów bojowych do dwóch masztów, zabroniony został zagraniczny handel morski, ograniczone zostało także stosowanie pieniądza papierowego. W ogóle zaprzestano rozbudowy floty, upadło hutnictwo żelaza i nastąpiła ogólna recesja gospodarcza. Skorzystali na tym energiczniejsi Mandżurowie, którzy z północy najechali Chiny i po obaleniu ostatniego cesarza dynastii Mingów przejęli władzę w Państwie Środka. Nowo założona dynastia mandżurska przetrwała potem w Chinach do 1911 roku.
Autor książki nic nie napisał wszakże o innych przyczynach upadku Cesarstwa Mingów. W szczególności o licznych wojnach wewnętrznych, spowodowanych buntami i powstawaniami chłopskimi, a także o wielkim trzęsieniu ziemi w styczniu 1556 r., w którym poważnie zniszczonych zostało kilka prowincji i zginęło ok. 830 tys. ludzi.
Turcja Osmańska prowadziła swą ekspansję na trzech kontynentach . W Afryce w XVI wieku opanowała Egipt, Erytreę i Tunis, w Azji Syrię, Palestynę, Arabię po Ocean Indyjski, w Europie tereny wokół Morza Czarnego, Gruzję i Azerbejdżan oraz cały Półwysep Bałkański, wyspy Cypr, Rodos, Kretę i Sycylię, a także Królestwo Neapolitańskie. Większość tych podbojów dokonanych zostało za panowania sułtana Sulejmana II Wspaniałego (1520-1566), a możliwe były dzięki świetnej armii, jej bitnej piechocie janczarskiej, artylerii i technice oblężniczej.
Wszak już w drugiej połowie XVI w. rozpoczął się schyłek potęgi Imperium Osmańskiego. Przyczyniły się do tego: klęska w 1571 r. w bitwie morskiej pod Lepanto w Grecji z flotą koalicji państw chrześcijańskich, utrata Kaukazu w wojnie z Persją (1578-90) i klęską w wojnie z Austrią (1593-1603), po której Turcja musiała zapłacić wielką kontrybucję.
Po śmierci Sulejmana II, panujący przez wiele dziesięcioleci, sułtanowie byli nieudolni, pod ich rządami w Imperium Tureckim rozszerzała się anarchia, korupcja urzędników, bunty i zamachy stanu janczarów, powstania chłopskie, brakowało funduszy na modernizacje armii lądowej i floty wojennej, która nie była w stanie zabezpieczyć przed napadami piratów rozległych wybrzeży imperium na morzach: Śródziemnym, Czarnym, Czerwonym i Zatoką Perską. Upadł tranzytowy handel przez terytorium tureckie między Europą a Chinami i Indiami, jego szlaki lądowe przejęli Rosjanie, a morskie Portugalczycy (wokół Afryki).
Jednakże w XVII wieku nastąpiła erozja imperium i jego upadek, spowodowany głównie przez czynniki wewnętrzne, w tym przez dominującą w kraju religię bramińską. Na przykład religia zabraniała zabijania owadów i gryzoni, więc rozmnażały się one niepomiernie i powodowały wielkie marnotrawstwo żywności. System kastowy dławił inicjatywę twórczą ludzi, a wielkie wpływy bramińskich kapłanów na władców, były hamulcem wszelkiego rodzaju reform i rozwoju.
Z drugiej strony wystawne dwory Mogołów, ich haremy, stroje, klejnoty wymagały wielkich funduszy, to też poborcy podatkowi łupili bezlitośnie chłopów, kupców i rzemieślników. Społeczeństwo w zamian nic nie otrzymywało. Nie istniał bowiem żaden system ochrony przed głodem, powodziami, epidemiami. W coraz większym stopniu kraj atakowany był też z zewnątrz, przez Marathów z południa Półwyspu, Afganów z zachodu, a zwłaszcza Anglików, którzy przy użyciu Brytyjskiej Kampanii Wschodnioindyjskiej stopniowo opanowali cały Półwysep Indyjski.
W 1598 r. po wojnie wewnętrznej władzę w całym państwie przejęli szoguni z rodu Tokugawa, wprowadzając w cesarstwie scentralizowane rządy wojskowe. Wyrzekli się oni kontaktów zewnętrznych i po 1636 r. ograniczyli handel z Europejczykami tylko do Holendrów w porcie Nagasaki. Izolując się od wpływów zewnętrznych wymordowano misjonarzy chrześcijańskich a nawet zaprzestano budowy statków oceanicznych. Ukrócona też została władza samurajów, pędzących życie pełne rytuałów. Nie mogli oni podróżować, nosić broni i posiadać własnych oddziałów wojskowych. To też ustały wszelkie wojny lokalne i nastał długi okres pokoju wewnętrznego w Cesarstwie. Sprzyjało to ogólnemu rozwojowi gospodarczemu, kultury i sztuki.
Rosły miasta, rozwijało się rzemiosło, w sztuce rozkwitały malarstwo, poezja i teatr. W okresie ponad 200-letniego panowania dynastii Tokugawa Cesarstwo Japońskie przekształciło się w lokalne mocarstwo regionalne.
Jednak odcięcie się od wynalazków i odkryć naukowych w zewnętrznym świecie, z biegiem czasu spowodowało w Japonii zapóźnienie gospodarcze, które było już wyraźne pod koniec XVII w., gdy doszło w kraju do szeregu buntów chłopskich i rozruchów w miastach. Lecz pełne otwarcie się gospodarcze Japonii nastąpiło dopiero w połowie XIX w., pod groźba zbombardowania stolicy Tokio i innych portów przez ekspedycyjną flotyllę okrętów wojennych Stanów Zjednoczonych A. P.
Pierwszą wojnę ze Szwecją i Polską Rosjanie przegrali, co odsunęło ich na 100 lat od Bałtyku, a nawet w latach 1608-13 Moskwa okupowana była przez Polaków. Dopiero po drugiej wielkiej wojnie ze Szwecją i zwycięstwie pod Połtawą w 1709 r. Rosja oparła swe zachodnio-północne granice o Morze Bałtyckie. Natomiast sukcesywnie do 1789 r. zajęła wszystkie terytoria na północ od Morza Czarnego, łącznie z Półwyspem Krymskim. W tym czasie Rosjanie skolonizowali i rozszerzyli swe terytorium do Kaukazu i Morza Kaspijskiego, oraz skolonizowali Azję Środkową i całą Azję Północną aż do Oceanu Spokojnego, do którego pierwsze ekspedycyjne oddziały wojskowe dotarły po raz pierwszy już w 1638 roku, ale ostateczne zajęcie Półwyspu Kamczatka trwało do 1784 roku.
Cesarstwo Rosyjskie stało się w tym czasie największym państwem świata, a pod względem militarnym mocarstwem euroazjatyckim. Równocześnie wciąż pod względem gospodarczym było państwem zacofanym i opóźnionym w rozwoju w stosunku do bogatszych państw zachodniej Europy. Powody tego były wielorakie: ekstremalne warunki klimatyczne, niedorozwinięty system komunikacyjny, zacofanie techniczne, a przede wszystkim panujący w imperium system rządów wojskowego absolutyzmu.
W połowie XIV wieku Europę nawiedziła wielka epidemia dżumy, która spowodowała śmierć 1/3 populacji ludzkiej oraz upadek gospodarczy, zwłaszcza państw basenu Morza Śródziemnego. Jej skutkiem było sto lat chaosu, rebelii, wojen, powstań, zabobonów i pogromów religijnych - „czarny wiek” Europy. Po nim dopiero nastała epoka ożywionego nieustannego rozwoju, zwanego Renesansem. Rozpoczął się on w państwach Półwyspu Apenińskiego i tam rozwinęły się najbogatsze ówcześnie gospodarczo i kulturalnie miasta-państwa: Wenecja, Mediolan, Florencja, Rym.
W krótkim czasie Renesans ogarnął całą Europę Zachodnią i Środkową. Liczne państwa konkurowały i rywalizowały ze sobą w dziedzinie gospodarki, rozrastał się handel między nimi, na którym się bogaciły i zyskiwały większe znaczenie w regionie. Przy tym wielka różnorodność i ilość tych państw-monarchii sprawiały, że żadne z nich nie było w stanie narzucić innym swej hegemonii, by zapanować nad regionem, gdyż wszelkie zamiary w tym względzie kontrowane były przez konkurencję innych państw, które w równym stopniu miały dostęp do nowych wynalazków, zakupu czy produkcji uzbrojenia we własnym zakresie.
Powszechny handel bronią wpływał na ciągłe jej unowocześnianie i doskonalenie, co dotyczyło zwłaszcza dział i ręcznej broni palnej, tj. muszkietów, jakościowo najlepszych w ówczesnym świecie. A także wojennych okrętów oceanicznych (karawel i galeonów), które wyposażano w wysoko sprawne działa z brązu, przewyższające siłą ognia okręty muzułmańskie i chińskie. Te wielkie trzymasztowe żaglowe okręty pozwoliły Portugalczykom zajęcie enklaw terenu na wybrzeżach Afryki, Indii i Chin, na których zakładali następnie swe faktorie handlowe. W ślad za nimi rozpoczęli kolonizację innych kontynentów Hiszpanie - Ameryki, Holendrzy – Afryki i Oceanii, Francuzi – Indii i Afryki Zachodniej, zaś Anglicy ruszyli we wszystkich kierunkach.
Dzięki handlowi zamorskiemu i eksploatacji surowców kopalnych w podbitych krajach kolonialnych, do Europy przywożone były coraz większe ilości złota, srebra, przypraw korzennych, cukru trzcinowego, ryżu, jedwabi, indygo i nowe rośliny, w Europie wcześniej nie znane, jak ziemniaki, kukurydza, tytoń. Równocześnie rozwijał się intensywnie handel z Rosją, skąd Zachodnia Europa sprowadzała lądem, lub przez Bałtyk, futra, skóry, drewno, zboże, sól. Wszystko to razem znacznie powiększało bogactwo i dobrobyt państw Zachodniej Europy. Dotyczyło to zwłaszcza Hiszpanii, Portugalii, Holandii, Francji, Anglii, państw włoskich, miast hanzeatyckich. Pomiędzy nimi nasilała się też rywalizacja, a nawet wojny, o pozyskanie nowych atrakcyjnych terytoriów kolonialnych.
Autor książki ten okres ekspansji kolonialnej Europejczyków na inne kontynenty nazywa „cudem europejskim”. Uzasadnia, ze był on możliwy dzięki przedsiębiorczości, gospodarce rynkowej, wolnemu handlowi,wolności badań, dyskusji oraz konkurencji, jako bodźca postępu. Co chwali i opiewa: „nawet, jeśli wywoływała ona zamieszanie, a nawet prowadziła do postępowań brutalnych”. Oczywiście o tych postępowaniach brutalnych w książce ani slowa. Czytelnik może tylko ewentualnie domyślać się, że chodzi o liczne wojny kolonialne, eksterminację tubylczej ludności Ameryki, pacyfikację portów chińskich przez kanonierki, a także grabież dóbr kulturalnych podbitych krajów.