Co to jest dna?
Dna (skaza moczanowa, podagra, artretyzm) jest chorobą przemiany materii od wieków dręcząca ludzkość. Polega na nadmiernym wytwarzaniu w organizmie kwasu moczowego. Nadmiar kwasu odkłada się w postaci kryształków w stawach i tkankach okołostawowych. Charakterystyczne objawy choroby to: zaczerwienienie, obrzęk, rozgrzanie zajętego stawu i gwałtowne bóle w czasie napadów dny. Często zajętym stawem jest staw śródstopo-paliczkowy dużego palucha u nogi. W przebiegu choroby wytwarzają się tak zwane guzki dnawe (inaczej: guzki artretyczne) w stawach, ścięgnach, kaletkach maziowych lub w małżowinie usznej.
Każda postać dny wymaga jak najszybszego leczenia specjalistycznego. W przypadku ostrego ataku oraz dla obniżenia poziomu kwasu moczowego niezbędne jest leczenie farmakologiczne.
Przyczyny choroby
Istotą choroby jest zwiększone wytwarzanie kwasu moczowego ze składników żywnościowych zawierających puryny albo też niedostateczne wydalanie kwasu moczowego z organizmu. Sprzyja to odkładaniu się (głównie w stawach) kryształków soli kwasu.
Dna jest typową chorobą cywilizacyjną, związaną ze sposobem odżywiania: dużo mięsa (zwłaszcza wieprzowiny), nadmiar potraw tłustych, bogatych w białko, nadmierne spożycie alkoholu i kawy. Obfita uczta mocno zakrapiana alkoholem bardzo często kończy się ostrym atakiem artretyzmu. Dlatego dna bywa nazywana "chorobą bogaczy". Z drugiej strony czynnikiem wyzwalającym dnę mogą być także przesadne i źle przeprowadzone kuracje głodowe.
Mężczyźni, zwłaszcza po czterdziestym piątym roku życia, chorują około dwudziestu kilku razy częściej niż kobiety.
Wprawdzie dna jest schorzeniem nieuleczalnym, ale odpowiedni tryb życia i dieta, ewentualnie wspomaganie środkami farmakologicznymi, zwykłe umożliwiają uniknięcie napadów dny i powikłań.
Postacie dny
Dna pierwotna jest występującym rodzinnie zaburzeniem metabolizmu, polegającym na skłonności organizmu do wytwarzania nadmiaru kwasu moczowego oraz upośledzeniem wydalania tego kwasu przez nerki. W bardzo rzadkich przypadkach przyczyną upośledzenia jest defekt enzymatyczny. Napadom dny sprzyjają: dieta bogata w związki purynowe, alkohol, nadmierny wysiłek fizyczny, przechłodzenie, kuracje głodowe.
Dna wtórna polega na nadmiernym gromadzeniu się kwasu moczowego w organizmie. Przyczyną mogą być: białaczka, nowotwory, leczenie napromieniowaniem i sytostatykami, chemioterapia, niedokrwistość. Upośledzenie wydalania kwasu moczowego może być również spowodowane zaburzeniami pracy i przewlekłymi chorobami nerek, cukrzycą (z drugiej strony cukrzyca jest również powikłaniem dny), nadmiernym poszczeniem. Dnie sprzyja przyjmowanie niektórych środków odwadniających.
W dwóch trzecich przypadków zmiany wywołane dną (czyli osadzanie się kryształków kwasu moczowego) umiejscawiają się w stawie dużego palucha nogi. Paluch jest obrzmiały, zaczerwieniony, bardzo bolesny (ten typ dny nazywamy podagrą). Ale choroba atakuje również staw kolanowy, łokieć albo nadgarstek oraz staw barkowy - nazywana jest wtedy chiragrą (stawy rąk), gonagrą (staw kolanowy), omagrą (staw barkowy) lub rachidagrą (stawy kręgosłupa). W dalszym przebiegu choroby kryształki odkładają się w częściach miękkich ucha, pięty, palucha, tworząc tzw. guzki dnawe.
Rozpoznanie
Rozpoznanie ustala się na podstawie poziomu kwasu moczowego we krwi. Zależnie od wartości rozróżnia się cztery stadia choroby:
- podniesienie poziomu kwasu moczowego nie wywołujące dolegliwości (bezobjawowe)
- ostry atak dny
- stadium pośrednie
- dna przewlekła z nieodwracalnymi zmianami w stawach - występują też zmiany w układzie moczowym: przewlekłe zapalenie nerek i miedniczek nerkowych, kamica moczowa.
Diagnoza i ustalenie kuracji należą tylko do lekarza. Tylko on może rozstrzygnąć czy wystarczy sama dieta, czy też konieczne są środki farmakologiczne.
Wątróbka? Dziękuję
Chorzy na dnę muszą wykluczyć z diety pokarmy bogate w związki purynowe: podroby (wątroba, mózg, nerki, serca), wywary, sosy mięsne, zupy na wywarach mięsnych, galarety mięsne, sardynki, śledzie, suche strączkowe (groch, fasola, soczewica, bób) oraz używki (kawa, herbata, kakao).
Nie zawierają wcale lub zawierają niewielką ilość związków purynowych: ser, mleko, ryż, owoce. Właśnie te produkty powinny mieć duże zastosowanie w układzie diety w przypadkach dny. Przy nie tolerowaniu mleka i produktów mlecznych w czystej postaci, należy je spożywać w potrawach: 100 g mleka płynnego = 15 g sera twarogowego = 10 g mleka w proszku odtłuszczonego = 15 g mleka w proszku pełnego. Mogą to być np. pierogi leniwe, budynie z twarogu i warzyw lub z twarogu i kasz.
Związków purynowych nie zawierają również : masło, śmietana, miód, dżemy, marmolady i cukier. Jednak w połączeniu dny z cukrzycą, hipercholesterolemią lub hiperlipoproteinemią, nie mogą one mieć dużego zastosowania w diecie.
Posiłki należy spożywać regularnie - ostatni na 3-4 godziny przed snem, ponieważ w nocy podczas snu zwiększa się ilość zatrzymywanego w ustroju kwasu moczowego. Potrawy przygotowywać bez tłuszczu; tłuszcz na surowo dodawać do ugotowanych potraw. Technika sporządzania posiłków opiera się na gotowaniu w wodzie lub na parze. Mięso gotuje się wyłącznie w dużej ilości wody. Ze względu na małą jego ilość do spożycia dziennie (około 50 g) zaleca się sporządzanie potraw typu risotta, gołąbki itp. Zabrania się spożywania potraw smażonych, pieczonych i duszonych.
Produkty spozywcze dozwolone
----------------------------------------------------------------------------------------
Pieczywo pszenne, żytnie jasne i razowe
Mąka pszenna, żytnia, ziemniaczana, pytlowa, razowa
Makarony wszystkie gatunki
Kasze wszystkie rodzaje
Mleko w każdej postaci: mleko świeże, w proszku,fermentowane przetwory mleczne
Sery chude, twarogowe
Jajka całe, białka i żółtka
Mięso w ograniczonych ilościach, chude: cielęcina, wołowina, baranina, jagnięcina, kura, królik
Ryby: sandacz, karp, dorsz, pstrąg
Masło, śmietana w ograniczonych ilościach
Ziemniaki gotowane, pieczone
Warzywa obfitujące w wit. C: warzywa kapustne, kalafiory, pomidory i chrzan, Owoce jagodowe, cytrusowe, owoce dzikiej róży
Warzywa bogate w karoteny: marchew, dynia, sałata, szczypiorek, koperek, zielona pietruszka
Inne warzywa, owoce: pory, cebula, buraki, ogórki, rzodkiewka, kalarepa, brukiew, korzeń pietruszki, seler, jabłka, śliwki, gruszki, morele, brzoskwinie, melony, winogrona, czereśnie, wiśnie, rodzynki
Suche strączkowe wszystkie: groch, fasola, soja, bób, soczewica
Cukier i słodycze: cukier, miód, dżemy, marmolady, konfitury
Przyprawy: koperek, pietruszka, szczypiorek, kwasek cytrynowy, sok z cytryny, majeranek, cynamon
Używki: słaba herbata
Produkty spożywcze zabronione
---------------------------------------------------------------------------------------
Sery tłuste
Tłuste mięsa, podroby: wątroba, nerki, mózg, serca
Wędliny - wszystkie, konserwy
Ryby: sardynki, śledź, tłuste ryby
Ziemniaki smażone
Warzywa bogate w karoteny: szpinak, szczaw, groszek zielony, fasola szparagowa, rabarbar
Słodycze: czekolada i słodycze z dodatkiem kawy lub alkoholu
Przyprawy: ocet, musztarda, papryka, pieprz, gałka muszkatołowa
Używki: kakao, czekolada, alkohol, mocna herbata