2. Księstwo Moskiewskie (1240-1340)


Po rozbiciu przez Tatarów w 1240 r. Rusi Kijowskiej, zachodnią jego część zajęło, jakby przy okazji, Wielkie Księstwo Litewskie. Poczym Litwini, w sojuszu i równolegle z Tatarami, kontynuowali podbój rozległych terytoriów, obejmujących dorzecze Dniepru, aż po Smoleńsk, Wiaźmę, Nowogród Siewierski i Morze Czarne, co zajęło im ponad sto lat. Zasłużyli się w tym wielkim dziele zwłaszcza wielki książę Giedymin (1316-1341), jego syn Olgierd (1345-1377) i Witold (1392-1430).
Istniejące na pozostałych terenach ziem słowiańskich wschodniej Europy księstwa ruskie popadły w lenną zależność od chana Złotej Ordy. Były to księstwa: Pskowskie, Nowogrodzkie, Twerskie, Włodzimierskie, Suzdalskie, Moskiewskie i Riazańskie. Najważniejszym z nich było Księstwo Moskiewskie, wyłonione w 1276 r. z Księstwa Włodzimiersko-suzdalskiego, Jego stolicą było początkowo miasto Włodzimierz, a od czasu panowania Iwana I Kality miasto Moskwa, założone w 1147 r., nad rzeką Moskwą, dopływem Wołgi.
Władcy Księstwa Moskiewskiego wywodzili się z dynastii Rurykowiczów Księstwa Kijowskiego, a w bezpośredniej linii od Aleksandra Newskiego (1252-63), panującego w Księstwie Włodzimiersko-suzdalskim. Byli to: Daniel (1276-1303), Jerzy (1303-25), Iwan I Kalita (1325-40), Siemion Dumny (1340-53), Iwan II Piękny (1353-59), Dymitr Doński (1360-89).
Poczynając od Iwana I Kality, władcy księstwa zapoczątkowali długotrwały proces jednoczenia księstw wschodnioruskich, dokonywany w drodze dobrowolnych fuzji, bądź podbojów. Za panowania Iwana I w 1340 r. Księstwo Moskiewskie przekształciło się w Wielkie Księstwo Moskiewskie i jako pierwsze, podjęło walkę z dominacją mongolską. Walkę tę kontynuował jego wnuk Dymitr, któremu udało się zebrać pod swym dowództwem wojska wszystkich księstw ruskich. Poczym odmówił zapłacenia trybutu lennego chanowi Złotej Ordy, Mamajowi, prowokując w ten sposób karną wyprawę Tatarów na Moskwę. Armia ruska zastąpił im drogę i w 1380 r. doszło do wielkiej bitwy na Kulikowym Polu nad Donem. Wojska Dymitra odniosły walne zwycięstwo nad czambułami Mamaja, była to w ogóle jedna z największych bitew rozegranych w średniowiecznej Europie.
Zwycięstwo na Kulikowym Polu miało wielki wpływ na późniejszą integrację ziem ruskich i zmianę układu politycznego w Europie wschodniej. Natomiast bezpośrednio klęska Tatarów spowodowała przejęcie władzy w tatarskiej Złotej Ordzie przez nowego wielkiego chana Tochtamysza. Nie zamierzał on zrezygnować z lennych powinności Rusi i już w 1382 r. zorganizował nową jeszcze większą wyprawę na Moskwę. Tym razem nie było woli wspólnej walki i przy zdradzie księstw Riazania i Niżnego Nowogrodu, Tatarzy doszli do Moskwy, grabiąc i paląc miasto oraz mordując i biorąc w jasyr ludność. Ruś z powrotem dostała się pod jarzmo chanów tatarskich.