Historia Rosji w pigułce
Skrypt przedstawia historię Rosjii od narodzin Rusi do 1990 r. Napisany jest chronologicznie, w sposób popularny i zwięzły. Może być pomocny w nauce historii, zwłaszcza dla uczniów szkół średnich. Posiada 12 rozdziałów, ilustrowanych portretami władców i przywódców państwowych.



1. Narodziny Rusi (774-1240)
Najazdy Pieczyngów, Ruś Kijowska, Złota Orda, Aleksander Newski.

Najazdy Pieczyngów - czarnomorskie plemiona tureckie.
Ziemie wschodniej Europy między Bałtykiem a Morzem Czarnym zamieszkałe były w VIII w. przez rozproszone plemiona wschodniosłowiańskie. Należeli do nich Drewlanie, Dregowicze, Krywicze, Siewierzanie, Radymicze, Wiatycze, Tywiercy, Dulebowie, Ulicze i in. Zorganizowane były w federacjach i księstwach. Ludność słowiańska trudniła się rolnictwem, paląc i karczując lasy pod grunty orne, oraz hodowlą bydła rogatego, świń, kóz i koni, a w mniejszym stopniu także łowiectwem, rybołówstwem i bartnictwem. Dlatego skupiała się przede wszystkim na lesistych terenach od środkowego Dniepru na północ. Natomiast stepowe obszary, bliżej Morza Czarnego i Kaspijskiego, zasiedlone były w VI, VII w. przez koczownicze plemiona Awarów, którzy później odeszli nad środkowy Dunaj i Bułgarów, którzy wywędrowali na Półwysep Bałkański i nad środkową Wołgę i Kamę. Ich miejsce w VIII, IX w. zajęły, przybyłe z głębi Azji, koczownicze plemiona pasterskie, pochodzenia tureckiego, Pieczyngów i Połowców.
Pieczyngowie najeżdżali w celach łupieżczych sąsiednie księstwa słowiańskie, co zmusiło je o zwrócenie się o pomoc wojskową do Waregów, jak nazywała miejscowa ludność szwedzkich Wikingów. Penetrowali oni szlaki wodne rzek Dźwiny, Wołchow oraz Dniepru, a nawet Wołgi i Donu, przepływając na swych statkach-łodziach ze Skandynawii aż na Morze Czarne. Trudnili się handlem i rozbojem i byli bitnymi wojownikami. Grupy Waregów osiedlały się także na stałe na terenach, zamieszkałych przez Słowian, przyjmując od nich język, wierzenia i obyczaje.
Waregowie przejęli więc władzę w poszczególnych księstwach. Pierwszym księciem Nowogrodu Wielkiego w 862 r. został Ruryk, który dał początek dynastii panujących. .


Ruś Kijowska
Po śmierci księcia Ruryka, jego następca, Oleg Mądry (879-912) zdobył gród Kijów nad Dnieprem i utworzył Księstwo Ruś Kijowską przez zjednoczenie ziem kijowskich z Nowogrodem w 882 r. Podporządkował też księstwu plemiona Siewierzan, Radymiczów, Drewlan, Tywierców i Uliczów.
Od początku swego istnienia Ruś Kijowska miała ożywione kontakty, głównie handlowe, z Cesarstwem Bizantyjskim. Następca Olega, książę Igor (912-945), próbował w 941 i 944 r. podbić i zająć Konstantynopol, ale jego flota inwazyjna, złożona z przybrzeżnych łodzi, została zmuszona do odwrotu. Igor zginął w trakcie buntów chłopskich, będących następstwem szybko wzrastających danin, jakie zmuszona była płacić ludność wiejska władcy kijowskiemu. Jego syn, Światosław (945-972), powiększył znacznie terytorium Rusi Kijowskiej, walcząc zwycięsko z Bułgarami nadwołżańskimi, Pieczyngami nad Morzem Czarnym i Chazarami na stepach nadwołżańskich.
Kolejny władca Rusi Kijowskiej, Włodzimierz I Wielki (980-1015) poślubił księżniczkę bizantyjską Annę, siostrę cesarza Bazylego II Bułgarobójcy, po czym w 989 r. dokonana została chrystianizacja Rusi przez greckich duchownych z Konstantynopola. Kijów stał się odtąd siedzibą metropolity i centrum religijnym Rusi. Oprócz wiary chrześcijańskiej Rusini przejęli również z Bizancjum zasady powiązania religii i władzy, natomiast zastosowali własny, nieco odmienny, porządek liturgiczny, wzorowany na staro-cerkiewno-słowiańskiej liturgii, rozpowszechnionej w Bułgarii. Ruś za Włodzimierza I powiększyła swe terytorium na północnym-wschodzie do źródeł rzeki Oki, a na zachodzie do Bugu, przez zajęcie grodów Przemyśla, Czerwienia i in.
Syn Włodzimierza, Światopełk, utrzymał się na tronie książęcym tylko 3 lata. Wystąpił przeciwko niemu książę Nowogrodu, Jarosław, który zdobył Kijów. Igor zwrócił się wówczas o pomoc do swego teścia, króla polskiego, Chrobrego. Wojska polskie w 1018 r. zdobyły Kijów, a Świętopełk odzyskał tron. Lecz po roku zginął w bitwie z wojskami nowogrodzkimi, zaś władzę na Rusi przejął ponownie Jarosław nowogrodzki.
Za panowania księcia Jarosława Mądrego (1019-54) jego wojska w wyprawach wojennych docierały na Mazowsze, Litwę i ziemie Estów (Estonię). Książę dbał o rozwój miast, rozwijała się bujnie kultura chrześcijańska, głównie piśmiennictwo w języku starocerkiewnym. W Kijowie wybudowany został sobór św. Zofii - Sofijski, bogato zdobiony malowidłami i mozaikami, zwieńczony 15 kopułami. Duże znaczenie w życiu duchownym miały klasztory, najznamienitszy był w Kijowie, zwany Ławrą Pieczarską, który powstał w pieczarach nabrzeżnych Dniepru.
Jarosław podzielił w testamencie państwo między swych pięciu synów przy zachowaniu senioratu. Oni sami i ich następcy prowadzili jednakże własną politykę i zwalczali się wzajemnie. Na Rusi Kijowskiej miały też miejsce rozruchy społeczne, grabienie majątków kupieckich i bojarskich. Uspokojenie nastąpiło po objęciu tronu przez księcia perejasławskiego, Włodzimierza Monomacha (1113-25) i jego syna Mścisława (1125-32). Wprowadzili oni pewne swobody dla chłopów, ograniczyli spekulację solą i lichwę kupiecką. Wraz z ich rządami zakończył się okres jedności Rusi Kijowskiej. W XII w. w wyniku rozdrobnienia feudalnego, tendencji separatystycznych wśród bojarów i nieustannych wojen domowych Ruś rozpadła się na kilkanaście księstw. Najważniejszymi były: Halicko-Wołyńskie, Włodzimiersko-Suzdalskie i Nowogrodzko-Siewierskie. Natomiast Kijów stracił swe znaczenie jako stolica całej Rusi, zwłaszcza po spaleniu przez Tatarów w 1240 r.


Złota Orda - państwo Mongołów nad Wołgą i Kamą
Na początku XIII w. w Azji Środkowej powstało wielkie imperium mongolsko-tureckie Czyngis-chana, sięgające Iranu i Chin. W celu rozpoznania możliwości opanowania także wschodniej Europy, wysłał on na Kaukaz i na stepy czarnomorskie 30-tys. armię, która nad Morzem Azowskim, nad rzeką Kałką rozgromiła w 1223 r. połączone siły Połowców i wojsk księstw ruskich, jakie przyszły im na pomoc. Najeźdźców nazwano w Europie Tatarami, od nazwy jednego z plemion tureckich, wchodzących w skład imperium.
Tatarzy po zwycięskiej bitwie zawrócili do Azji, ale po kilkunastu latach, już po śmierci Czyngis-chana, ruszyli znacznie większymi siłami, pod wodzą Batu-chana, na podbój wschodniej Europy. Przede wszystkim opanowali wtedy Bułgarię Nadwołżańską, państwo utworzone w IX w. w dorzeczu Kamy przez plemiona Bułgarów. Stało się ono następnie bazą wypadową dla podboju księstw ruskich, które Tatarzy sobie kolejno podporządkowali. Wszędzie po sobie zostawiali zgliszcza miast i osad i tysiące zabitych. Niektóre księstwa ruskie, jak Perejasławskie, Czernichowskie i Siewierskie, po straszliwych zniszczeniach i pogromach, przestały w ogóle istnieć. Większość księstw ruskich, z Kijowskim i Nowogrodzkim na czele, znalazła się pod zwierzchnictwem mongolskim i musiała płacić wysokie trybuty, zaś zachodnie księstwa ruskie dostały się pod panowanie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Władza książąt ruskich została utrzymana, lecz na ich dworach przebywali namiestnicy chana, bakakowie, którzy pilnowali poboru podatków i rekrutów do mongolskiej armii Złotej Ordy. Konsekwencją panowania mongolskiego były upadek gospodarczy, wyludnienie kraju, także zerwanie kontaktów prawosławnej Rusi z Bizancjum (Cesarstwem Łacińskim) i jej izolacja od Europy Zachodniej.
Po 1260 r. środkowo-azjatyckie imperium Mongołów zaczęło się stopniowo rozpadać. Natomiast na terenach wschodniej Europy, w rejonie rzeki Kamy i środkowej Wołgi, Mongołowie założyli państwo Złotą Ordę, ze stolicą w Seraju u ujścia Wołgi do Morza Kaspijskiego. W połowie XV w. uległo ono podziałowi na kilka oddzielnych chanatów: Kazański, Krymski, Astrachański i Syberyjski. Najdłużej z nich, bo aż do 1774 r., przetrwał Chanat Krymski ze stolicą w legendarnym Bakczyseraju. Państwo to utrzymywało się głównie z łupieżczych wypraw czambułów mongolsko-tatarskich na sąsiednie ziemie nad Donem, Dnieprem i Dniestrem.


Aleksander Newski (ur.1220-1263) - wielki książę Rusi Włodzimiersko-suzdalskiej, syn Jarosława II z dynastii Rurykowiczów.
Od połowy XII w. nastąpiła ekspansja Niemców, Szwedów i Duńczyków na terytoria przybałtyckie między Zatokami Ryską i Newską. Na terytorium Inflant w 1202 r. utworzony został przez papieża Innocentego III niemiecki Zakon Kawalerów Mieczowych, który siłą nawracał pogańską ludność na wiarę chrześcijańską. Natomiast w okresie najazdów mongolskich na wschodnie i południowe księstwa ruskie, w Zatoce Newskiej wylądowali Szwedzi z zamiarem zajęcia Rusi Nowogrodzkiej. W 1240 r. zostali jednakże sromotnie pokonani w bitwie nad Newą przez wojska młodego księcia włodzimierskiego, Aleksandra Newskiego, stąd jego przydomek. Z kolei w 1242 r. Aleksander pobił wojska Zakonu Kawalerów Mieczowych na zamarzniętym jeziorze Pejpus oraz odparł wojska litewskie, atakujące Ruś od zachodu. Zależny od Złotej Ordy, prowadził w stosunku do niej wymuszoną politykę ugody. W 1547 r. został kanonizowany na świętego przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną.

<<< Księstwo Moskiewskiej

Powrót do strony głównej