Po pierwszej abdykacji Bonapartego nastąpiła we Francji 6 kwietnia 1814 r. restauracja monarchii konstytucyjnej. Za namową Talleyranda, a pod protekcją, przebywającego w Paryżu, Aleksandra I, przywołany został z emigracji brat byłego króla Ludwika XVI, również Ludwik, jako Ludwik XVIII. Faktycznie emigranci rojalistyczni, od początku nie uznawali zmian ustrojowych, wprowadzonych przez Wielką Rewolucję Francuską, czyli likwidacji monarchii na rzecz republiki. To też za kolejnego króla, po Ludwiku XVI, uznawali Ludwika XVII. Było dwóch Ludwików XVII (później także wielu samozwańców):

1. Ludwik XVII (1791-95), syn Ludwika XVI, Ludwik Karol Kapet, urodzony w 1785 r. Był on w okresie rewolucji więziony przez pewien czas we wieży zamku Temple. Tam 8 czerwca 1795 r. zmarł na gruźlicę, lub jak głosi inna wersja, został zamordowany, i pochowany we wspólnym grobie więziennym..

2. Ludwik XVII (1795-1804) - książę Ludwik de Enghien urodzony w 1772 r., z domu burbońskiego, ostatni z rodu Kondeuszy, wielokrotnych kandydatów na królów Francji i Polski. Po śmierci Ludwika XVI i jego małoletniego syna (1785-95) został ogłoszony przez rojalistów następcą tronu, jako Ludwik XVII. W 1789 r. uciekł przed wydarzeniami rewolucyjnymi i przebywał na emigracji w Belgii. W sytuacji trwającej wojny z Anglią, stanowił zagrożenie władzy dla Napoleona Bonaparte, Pierwszego Konsula i samozwańczego dyktatora. To też, z rozkazu Napoleona, a za namową ministra Talleyranda, został w marcu 1804 r. porwany z neutralnej Badenii, oskarżony o udział w spisku antyfrancuskim i rozstrzelany.

Ludwik XVIII (1814-24), brat Ludwika XVI, z dynastii Burbonów. W latach po 1791r., gdy uciekł z Wersalu przed rewolucją, przebywał na emigracji. Od 1805 r., po śmierci Ludwika XVII, uznany został przez rojalistów za króla Francji. W 1814 r. rzeczywisty tron przywróciła mu zwycięska koalicja antyfrancuska, która zawarła z nim pokój 30 maja 1814 r. Nie dopuścił do aktów zemsty ze strony arystokracji za utratę władzy, jaką dzierżyli przed rewolucją. Przed powrotem Napoleona Bonaparte z Elby do Paryża (20 marca 1815) Ludwik XVIII z rodziną i członkami swego rządu uciekli do Belgii. Bonaparte chciał odtworzyć swe nowe rządy na zasadach monarchii konstytucyjnej, więc nakazał pilne opracowanie konstytucji, którą stała się "Karta konstytucyjna” Ludwika XVIII, tylko odpowiednio zliberalizowana. W przeprowadzonym powszechnym plebiscycie, Francuzi wypowiedzieli się przytłaczającą większością głosów za przyjęciem tej nowej konstytucji. Wprowadziła ona ustrój monarchii konstytucyjnej, z rządem zależnym od króla, a nie parlamentu, przy utrzymaniu organizacji władzy ustanowionej wcześniej przez Napoleona. W Karcie tej potwierdzona została m.in. nienaruszalność majątków nabytych w czasie rewolucji i zasada równości obywatelskich, przez co zachowane zostały podstawowe zdobycze Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Władza ustawodawcza składała się z dwóch izb: Izby Parów, złożonej z arystokratów i Izby Deputowanych, grupującej oligarchów finansowych. Politykę zagraniczną prowadził Talleyrand, który wytargował utrzymanie granic sprzed rewolucyjnej ekspansji i zwolnienie Francji z odszkodowań wojennych. Gwarantem nowego ustroju we Francji były kozackie biwaki na Champ Elysees i sam car Aleksander I, który we wszystkim wspierał Talleyranda.

Po „100 dniach Napoleona” i jego ostatecznej klęsce pod Waterloo, zawarty został 20 listopada 1815 r. drugi pokój w Paryżu, na gorszych dla Francji warunkach. Utraciła ona na rzecz Prus prowincję Saarę i Sabaudię na rzecz Sardynii, musiała zapłacić 700 mln franków kontrybucji wojennej, utrzymywać 150-tys. wojska okupacyjne. Ponadto wróciła reakcja polityczna i rozpętał się biały terror, zwłaszcza na południu kraju. Nastąpiły szerokie represje wobec republikanów, bonapartystów i protestantów. Usunięci zostali od władzy Talleyrand i Fouche, próbowano przywrócić rolę szlachty i Kościoła sprzed rewolucji, zniesiono rozwody. Lecz powołany w 1818 r. rząd umiarkowanego rojalisty, księcia Riechelieu, ustabilizował sytuację polityczną i społeczną we Francji, odsuwając ultrasów od władzy. Nastąpiła wtedy wyraźna poprawa finansów i gospodarki państwa, spłacona została kontrybucja wojenna, przywrócono konkordat, zredukowano armię do 150 tys. żołnierzy, ograniczono cenzurę prasy i inne. Rosnąca produkcja przemysłowa zwiększała bogactwo burżuazji kosztem wyzysku robotników, których czas pracy wynosił 13-16 godzin dziennie (także kobiet i dzieci) i którzy żyli w skandalicznych warunkach bytowych. Rozwijała się nauka, filozofia i romantyczna literatura.

Do 1818 r. wojska okupacyjne opuściły Francję i została ona włączona, jako piąte państwo, do „koncertu mocarstw europejskich”, decydujących o losach Europy. Np. na polecenie Świętego Przymierza wojska francuskie stłumiły w 1821 r. powstanie republikańskie w Hiszpanii. Po śmierci Ludwika XVIII, który nie zostawił męskich potomków, tron po nim przejął jego młodszy brat, Karol.

Karol X (1824-30), młodszy brat królów Ludwika XVI i Ludwika XVIII W czasie rewolucji francuskiej wyemigrował do Niemiec, tam przygotowywał wojnę przeciwko rewolucyjnej Francji. Po powrocie w 1814 r. przewodził radykalnej partii ultrasów. Wraz z jego rządami nastąpiło nasilenie się białego terroru, ograniczono prawa wyborcze do szlachty i bogatych, zastosowano cenzurę wobec lewicowej prasy, dawna emigracja arystokratyczna otrzymała miliard franków odszkodowania na wykup ziemi, znacjonalizowanej w czasie rewolucji. Nastąpiła również klerykalizacja kraju przy pomocy Zakonu Jezuitów, bractw, misji i pielgrzymek, wprowadzono karę śmierci za świętokradztwo, zawieszono wykłady liberalnych profesorów itp.

Wszystkie te działania spowodowały szybki wzrost liberalnej i republikańskiej opozycji. Zaowocowało to licznymi spiskami antyrojalistycznymi, manifestacjami antyrządowymi i zdobyciem przewagi opozycji w wyborach do Izby Deputowanych w 1827 r. Po dwukrotnym wotum nieufności Izby wobec kolejnych rządów, w marcu 1830 r. król rozwiązał Izbę, lecz w nowozarządzonych wyborach opozycja jeszcze bardziej powiększyła swą przewagę w parlamencie. Wówczas Karol X, wykorzystując dodatkowo zdobycie Algieru przez wojska francuskie, wydał 26 lipca 1830 r nadzwyczajne dekrety, mocą których rozwiązał dopiero co wybraną Izbę, ograniczył czynne prawa wyborcze tylko do wielkich właścicieli ziemskich i zniósł wolność prasy, a policja rozpoczęła niszczenie drukarni.

W odpowiedzi w wielu miejscach Paryża rozpoczęły się manifestacje, zamieszki i starcia uliczne tłumów mieszczan z wojskiem. Chaotyczne początkowo walki, określone później jako Rewolucja Lipcowa, trwały przez trzy dni. Powtórzyły się epizody Wielkiej Rewolucji Francuskiej z 1789 r.: barykady, zdobycie Arsenału i magazynów broni, szturm i zajęcie ratusza; wskrzeszono Gwardię Narodową, na jej czele stanął znów, jak w 1789 r., gen. La Fayette. Wojsko przeszło na stronę powstańców, do ruchu ludowego przyłączyli się posłowie i politycy burżuazyjni, powstały nowe władze Paryża. Wreszcie król Karol X w przebraniu kobiecym uciekł do Anglii, abdykując wcześniej na rzecz swego wnuka, Henryka.

Lud paryski, jak 41 lat wcześniej, chciał powrotu rządów republikańskich. Jednak La Fayette, popierając liberalne kręgi burżuazji, opowiedział się za kontynuacją monarchii konstytucyjnej. Francja otrzymała więc nowego króla-obywatela Ludwika Filipa z orleańskiego odgałęzienia Burbonów.

Ludwik Filip I (1830-48), syn Ludwika Filipa Józefa Burbona, księcia Orleanu. W okresie rewolucji 1789 r. był członkiem klubu jakobinów, służył w armii rewolucyjnej, w czasie wojny z Austrią przeszedł na stronę Austriaków, w 1793 emigrował do Anglii, zaś po restauracji Burbonów w 1814 r. wrócił do Francji.

Ludwik Filip I wybrany został królem Francji staraniem La Fayette, który by ułagodzić republikanów przeprowadził zmianę Karty Konstytucyjnej. Rozszerzone zostały uprawnienia parlamentu, przywrócono trójkolorowy sztandar, Gwardię Narodową, wolność prasy i religii. Francuzi stali się obywatelami w swym kraju, a nie poddanymi króla. Nie zmieniło to wszakże systemu władzy. Nastąpiła praktycznie jedynie wymiana arystokratycznych urzędników królewskich na bogatych bankierów. Zmieniły się więc posady, a nie zasady. Tym nie mniej społeczne i wolnościowe hasła Rewolucji Lipcowej rozlały się szerokim echem w całej Europie. Stały się inspiracją do sierpniowego powstania Belgów przeciwko królowi holenderskiemu, grudniowej rewolucji społecznej w Szwajcarii oraz we Włoszech i kilku państwach niemieckich, a także listopadowego powstania w Królestwie Polskim.

Francuscy liberałowie czynnie wsparli oderwanie się Belgii od Holandii, sprzyjali też powstaniu listopadowemu w Polsce, lecz oficjalny rząd Ludwika Filipa niechętnie odnosił się do licznych polskich emigrantów popowstaniowych, obawiając się, zresztą słusznie, że zasilą oni spiski i organizacje republikańskie we Francji. Po republikańskich zamieszkach w czerwcu 1832 r. w Paryżu, Ludwik Filip szybko pozbywał się też wolności konstytucyjnych. W 1834 r. z powrotem wprowadzono cenzurę publikacji, a policja przystąpiła do likwidacji różnych republikańskich stowarzyszeń. Na tym tle wybuchło w kwietniu 1834 r. powstanie w Lyonie i zamieszki w kilku miastach, również w Paryżu. Wszystkie zostały krwawo stłumione przez wojsko i policję. Spowodowało to znaczne osłabienie politycznej opozycji republikańskiej. Od tego czasu zaczęła się ona coraz bardziej przekształcać w klasowe organizacje robotnicze.

W swej polityce zagranicznej król Ludwik Filip oscylował pomiędzy porozumieniami z Anglią, Austrią i Rosją. W ramach Świętego Przymierza pomógł zdusić rewolucję republikańską w Szwajcarii, nie interweniował przeciwko wchłonięciu Rzeczypospolitej Krakowskiej i północnych Włoch przez Austrię. W latach 1839-43 Francuzi stłumili rebelię niepodległościową w Algierii i nasilili kolonizację tego kraju, jako głównego ogniwa francuskiego imperium kolonialnego.

Przez ostatnie dwudziestolecie pierwszej połowy XIX w. Francja nie prowadziła żadnych poważniejszych wojen. Dzięki temu, również dzięki wielkiemu technicznemu postępowi i wynalazkom, nastąpił szybki rozwój gospodarczy kraju. Likwidacja stosunków feudalnych na wsi, powiększenie areałów rolnych i zastosowanie pierwszych maszyn rolniczych (siewników, młockarni, żniwiarek) oraz nawozów sztucznych, spowodowały znaczny wzrost produkcji rolnej. Rozwinęły się szczególnie hodowla i uprawy winorośli, kukurydzy, buraków cukrowych i roślin oleistych.

Rok 1830 zapoczątkował też rewolucję przemysłową na wzór angielskiej z ostatnich dziesięcioleci XVIII w. Powstały zagłębia węglowe i hutnictwa w Lotaryngii i środkowej Francji, rozrosły się i zmechanizowały manufaktury bawełniane i jedwabnicze w Lyonie, wielki rozwój chemii umożliwił budowę fabryk gumy, mydła i barwników. Na rzekach i kanałach pojawiły się statki parowe, które zwielokrotniły możliwości transportu materiałów na duże odległości. W 1831 r. uruchomiona została pierwsza linia kolejowa na trasie Paryż - Saint Germain, zaś do 1848 r. sieć kolejowa w państwie liczyła już 2 tys. kilometrów. Francja miała 35,5 mln. ludności, a 1,2 mln. Paryż był, po Londynie, drugim co do wielkości miastem w Europie.

W pierwszej połowie XIX w. Francja ostatecznie pożegnała się z ustrojem feudalnym na rzecz ustroju kapitalistycznego. Ten wczesny kapitalizm charakteryzował się bardzo znacznym, i wciąż narastającym, zróżnicowaniem majątkowym pomiędzy elitą bogaczy: obszarników, bankierów, przemysłowców, a milionami ludności miejskiej i chłopskiej. Migracja ludności z przeludnionych wsi do miast stwarzała wielką konkurencję taniej siły roboczej w manufakturach i fabrykach. Praca w nich trwała po 12-14 godzin na dobę, zatrudniane były masowo także kobiety i dzieci już od 12 roku życia. Warunki pracy w kopalniach i fabrykach nie uwzględniały żadnych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, płace były bardzo niskie, warunki zamieszkiwania proletariatu prymitywne. To też mnożyły się strajki i zamieszki, w których robotnicy domagali się poprawy warunków pracy i wyższych płac.

Wśród światlejszej części burżuazji, zwłaszcza w kręgach pisarzy, zaczęły rodzić się idee i pomysły zaradzenia złu i poprawienia doli wielkich rzesz biedoty. Powstały wtedy pierwsze utopijne idee społeczeństwa socjalistycznego. Ich twórcami byli Karol Fourier i Piotr Proudhon. W kwestii wprowadzenia niezbędnych reform ustrojowych liberalna burżuazja podzieliła się na dwa obozy: konserwatystów i radykalnych demokratów. Powróciła też legenda i spiski bonapartystów. Ich reprezentantem był Ludwik Napoleon Bonaparte, bratanek Napoleona I (syn Ludwika, króla Holandii), który próbował nawet dwukrotnie dokonać zamachu stanu. Po ich niepowodzeniu emigrował do Anglii, a następnie do Ameryki.

Po 1846 r. Francję ogarnął wszechstronny kryzys gospodarczy. Po kilku latach złych urodzajów w rolnictwie, spowodowanych anomaliami pogody, nastąpiło załamanie się rynku rolnego, stagnacja w handlu, bankructwo wielu przedsiębiorstw, upadek banków, masowe bezrobocie. Wszystko to zdynamizowało opozycję socjalistyczną i republikańską. Represje rządowe przeciwko niej, zakazy zgromadzeń i pochodów, zadziałały prowokująco. W dniu 22 lutego 1848 r. w Paryżu powstały barykady uliczne, doszło do starć pomiędzy gwardzistami i wojskiem, wreszcie król zdymisjonował znienawidzony rząd Guizota. Ale, gdy uradowana ludność wyległa na ulice, żołnierze, przekonani że zostali zaatakowani, zaczęli strzelać do demonstrującego tłumu, zabijając 40 osób. W nocy zwłoki zabitych obnoszono na drzwiach po wszystkich dzielnicach Paryża. Na drugi dzień miasto pokryło 1500 barykad, do buntu dołączyła prasa, część wojska, a król Ludwik Filip, zagrożony w swym pałacu, abdykował na rzecz swego małoletniego wnuka i uciekł z Paryża do Anglii.

W dniu 24 lutego 1848 r. w ratuszu paryskim utworzono nowy Tymczasowy Rząd, który niezwłocznie proklamował II Republikę francuską. Usankcjonował też wolność prasy, stowarzyszeń i klubów, zniósł niewolnictwo w koloniach. By zadośćuczynić żądaniom o prawo do pracy, utworzono tzw. Warsztaty Narodowe, zatrudniając w nich tysiące bezrobotnych przy pracach ziemnych i budowlanych w rejonie Paryża, znacjonalizo-wano część zakładów produkcyjnych. Wprowadzono również zasadę powszechnych wyborów do władz ustawodawczych i wykonawczych.

Za II Republiką opowiedzieli się wszyscy, także konserwatywne koła burżuazji, wojska i monarchiści. W praktyce okazało się wnet, że utrzymały one swą władzę w kraju i w następnych miesiącach nastąpił odwrót od proklamowanych w lutym wolności rewolucyjnych. Oficerowie królewscy przejęli kontrolę nad Gwardią Narodową, pod pretekstem złej organizacji rozwiązano Warsztaty Narodowe, wprowadzono wysokie opłaty za wydawnictwo dzienników itp. W przyspieszonych na 23 kwietnia wyborach do Zgromadzenia Narodowego przepadła większość kandydatów lewicy, których w okręgach wiejskich księża przedstawiali jako bezbożników. W rezultacie wybrano dotychczasowych przedstawicieli bogatego ziemiaństwa i miejskiej burżuazji, a ani jednego chłopa.

Te działania prawicy i narastające konflikty między Rządem Tymczasowym, a republikanami doprowadziły w czerwcu do kolejnej rewolty ludowej. Tym razem rząd skierował przeciw barykadom paryskim 30 tys. wojska, dowodzonego przez gen. Cavagniac'a. Zabitych zostało ok. 8 tys. osób, rozstrzelano po walkach ok. 1,5 tys., a aresztowano 11 tys. robotników. Skazano ich na wieloletnie więzienia, bądź na zesłanie do francuskich kolonii zamorskich. Rozgromienie rewolucji czerwcowej 1848 r. spowodowało rozbrat na wiele dziesięcioleci pomiędzy burżuazją, wrogą ideom socjalnej republiki, a robotnikami, pognębionymi i pozbawionymi nadziei na poprawę swego marnego losu.

W następnych miesiącach kontynuowane były aresztowania radykalnych przywódców, zamykano gazety i kluby lewicowe, zakazano strajków, z administracji usunięto wszystkich republikanów. W listopadzie 1848 r. uchwalona została nowa konstytucja, zgodnie z którą 10 grudnia odbyły się wybory prezydenta na 4-letnią kadencję, jako władzy wykonawczej. Został nim Ludwik Napoleon Bonaparte, bratanek Napoleona I (syn Ludwika, króla Holandii), który powrócił wtedy z emigracji. Zaś w maju 1849 r. w wyborach do Zgromadzenia Prawodawczego zwyciężyli monarchiści, republikanie ponieśli klęskę wyborczą.

Ludwik Napoleon III Bonaparte (1848-70), bratanek Napoleona I, po rewolucji lutowej 1848 r. został wybrany do Zgromadzenia, a w grudniu został prezydentem republiki. Po trzech latach rządów w ramach ustroju republikańskiego wprowadził we Francji nowe zasady ustrojowe. Dokonał tego w dniu 2 grudnia 1852 r., w rocznicę bitwy pod Austerlitz, w drodze starannie przygotowanego wojskowego zamachu stanu. Paryż obsadzony został przez wojsko, aresztowani zostali parlamentarzyści republikańscy, przejęte drukarnie i prasa, zamknięte kluby i stowarzyszenia robotnicze. Spontaniczne manifestacje protestacyjne, głównie studenckie i robotnicze, a następnie ich opór zbrojny i barykady uliczne zostały, w ciągu trzech dni walk, krwawo spacyfikowane przy znacznym udziale artylerii. Ludwik Napoleon Bonaparte uchylił wówczas konstytucję z 1848 r. i wprowadził nową na podobieństwo konstytucji konsularnej z 1799 r. Powierzyła mu ona na 10 lat funkcję prezydenta z dyktatorskim zakresem władzy. Rozwiązał też Zgromadzenie Prawodawcze, ustanawiając 3-izbowy parlament z Senatem, Radą Państwa i Ciałem Ustawodawczym. Ale po roku, w grudniu 1852 r, po uchwale Senatu i plebiscycie, ogłosił się dziedzicznym Cesarzem Francuzów „z łaski Bożej i woli narodu”, jako Napoleon III.

Przez pierwszych osiem lat swego panowania jako cesarz Napoleon III rządził bardzo autorytarnie. Reżim swej władzy oparł na wojsku, policji, administracji i Kościele katolickim. Zmniejszone zostały uprawnienia Senatu i Rady Stanu, a opozycja republikańska i socjalistyczna poddane zostały represjom oraz osłabione aresztowaniami i banicją swych przywódców. Ograniczone zostały dotychczasowe republikańskie prawa obywatelskie, wprowadzono na powrót cenzurę publikacji i widowisk, zakaz strajków, do 1864 r. zakaz zrzeszania się robotników, rozwiązana została Gwardia Narodowa, usunięto symbole republikańskie.

We wrześniu 1854 r. Francja, wraz z Wlk. Brytanią, interweniowały w wojnie rosyjsko-tureckiej po stronie Turcji. Oba państwa obawiały się bowiem dalszego wzrostu potęgi Rosji, po grożącym całkowitym rozbiciu przez nią imperium tureckiego. Interwencja polegała na dokonaniu dużego desantu wojskowego na Półwyspie Krymskim (Wojna Krymska). Rozegrały się tam ciężkie walki, z których sprzymierzeni wyszli zwycięsko, głównie zresztą na skutek skrajnej nieudolności generałów rosyjskich. W traktacie pokojowym, zawartym w Paryżu w 1856 r., główne korzyści znów uzyskała Wlk. Brytania, umacniając swą imperialna potęgę w basenie Morza Śródziemnego. Rosja została upokorzona, Imperium tureckie ocalone na dalszych kilkadziesiąt lat, a Francja straciła 100 tys. zabitych żołnierzy.

Większych korzyści mógł spodziewać się Napoleon III Bonaparte, gdy w 1859 r. poprowadził 100 tys. armię na pomoc Królestwu Sardynii (Piemontu), zaatakowanemu przez wojska austriackie. Zostały one pobite przez Francuzów pod Magentą i Solferino w Lombardii, po czym Napoleon III zawarł z Austrią rozejm, anektując prowincję lombardzką do Francji, a następnie wymieniając ją z Piemontem na przygraniczne tereny Sabaudii i Nicei. Klęska Austrii stała się asumptem do powstań narodowościowych w Toskanii, Parmie, Modenie i Państwie Kościelnym. Wszystkie te, dotąd odrębne państewka, przyłączyły się wraz z Królestwem Obojga Sycylii, ale bez Państwa Kościelnego, do Królestwa Sardynii (Piemontu), które uosabiało wówczas idee risorgimento, to jest wskrzeszenia jednego państwa włoskiego.

W wyniku zmian na mapie Italii, Państwo Kościelne zostało zmniejszone do prowincji Rzymu, a świecka władza papieża mocno ograniczona. Stało się to powodem wielkiej krytyki Napoleona III przez biskupów, katolików francuskich i opozycji monarchistycznej. W rezultacie zastosował on represje wobec kleru, zamykając część gazet oraz stowarzyszeń katolickich i szkół zakonnych. Również burżuazja francuska, stanowiąca dotąd podporę władzy Cesarstwa, wystąpiła z krytyką Napoleona III za zawarcie liberalnego traktatu handlowego z Wlk. Brytanią. W tej nowej sytuacji politycznej Napoleon III poczynił znaczne koncesje wobec opozycji republikańskiej. Ogłosił amnestię dla więźniów politycznych, rozszerzył uprawnienia parlamentu, przywódcy republikańscy mogli wrócić z wygnania do kraju, usankcjonowano prawnie strajki, upowszechniono bezpłatne szkoły podstawowe itp. Ta liberalizacja Cesarstwa uzyskała 83 procentowe poparcie w ogólnonarodowym plebiscycie.

Po wojnie włoskiej Francja nie miała już żadnych sukcesów w swej zagranicznej polityce w Europie. Gdy wybuchło powstanie styczniowe w Polsce, Napoleon III nie mógł, mimo pierwotnych obietnic, przyjść z pomocą Polakom, gdyż utrzymywał wtedy dobre stosunki z Rosją. Zaskoczony został zaborem austriackiego Szlezwiku przez Prusy, a następnie pokonaniem przez nie Austrii. Prusy Bismarcka po zdominowaniu Związku Niemieckiego stały się też dużym zagrożeniem dla Francji.

Za to w polityce kolonialnej Francuzi mogli odnotować wiele sukcesów. W północnej Afryce utwierdzili swe rządy w Algierii i opanowali Maroko oraz Tunis, zaś w środkowej terytoria Senegalu, Gwinei, Dahomeju, Gabonu i Wybrzeża Kości Słoniowej, natomiast na Oceanie Indyjskim wyspę Madagaskar. Również w Egipcie umocniły się wpływy francuskie, czego przejawem była budowa przez francuskiego inżyniera Ferdynanda Lessepsa Kanału Sueskiego, oddanego do użytku w 1869 r. Na Bliskim Wschodzie francuski korpus ekspedycyjny zajął Syrię, a w Indochinach terytoria Annamu i Kambodży. W Chinach wspólna wyprawa wojskowa Francji i Anglii umocniła przywileje handlowe tychże w tym wielkim państwie. Jedyną porażką w ekspansji zamorskiej II Cesarstwa była przegrana wojna o uzależnienie Meksyku, a to w wyniku wsparcia Meksykańczyków przez Stany Zjednoczone A.P.

Prawie przez cały czas istnienia II Cesarstwa Francuskiego, gospodarka kraju rozwijała się intensywnie, stymulowana zwłaszcza rozwojem przemysłu. Najbardziej rozbudowały się przemysły tekstylny i ciężki. Burzliwie rozwijał się transport, dzięki budowie w całym kraju linii kolejowych, które liczyły w 1870 r. już 24 tys. kilometrów. Także marynarka handlowa Francji stała się potęgą, drugą po angielskiej. Również rolnictwo, mimo swego rozdrobnienia (w 1900 r. było 1,5 miliona gospodarstw), notowało stały, choć niewielki, wzrost swej produkcji. Przebudowane i rozbudowane zostały duże miasta: Paryż, Lyon, Marsylia. Otrzymały one oświetlenie gazowe, wodociągi, kanalizację, autobusy konne. Zaczęto stosować konstrukcje stalowe w budownictwie dworców kolejowych, hal targowych, mostów. W Paryżu wyburzono i przebudowano kilka dzielnic pod kierownictwem barona Haussmanna. Zaplanował on szerokie aleje, bulwary i place gwiaździste na głównych skrzyżowaniach ulicznych, a to w celu umożliwienia dalekiego ostrzału artyleryjskiego na wypadek rozruchów i walk ulicznych. Miasto wzbogaciło się o tysiące nowych budowli, fortyfikacje, gmach wielkiej opery.

Dużą rolę w rozwoju gospodarczym odgrywały banki i nowe formy obrotu kapitałowego: akcje, obligacje, papiery państwowe. Rozrastała się administracja ogólna i komunalna, poczta, szkolnictwo, policja, a praca w administracji pozwalała na lepszy zarobek, niż otrzymywali robotnicy przemysłowi. Przy czym ci ostatni pracowali 11-12 godzin na dobę, bez zabezpieczenia na starość, lub na wypadek inwalidztwa, ich warunki mieszkaniowe były nędzne, wzrost płac bardzo powolny. To też mnożyły się strajki i inne spontaniczne formy protestów robotniczych, szczególne ich natężenie przypadało na ostatnie lata II Cesarstwa. Rozrastały się także różne organizacje związkowe robotników i pracowników najemnych, m. in. w 1864 r., założona została Federacja Izb Robotniczych.

W lipcu 1870 r. rząd francuski, sprowokowany propozycjami obsadzenia tronu hiszpańskiego przez dynastię Hohenzollernów, wypowiedział Prusom wojnę. Kanclerz pruski Bismarck tylko na to czekał. Wykorzystując transport kolejowy, szybko przerzucił swą, zmobilizowaną wcześniej, 500-tys. armię do Alzacji, atakując graniczne twierdze francuskie. Do września wojska pruskie zdobyły Sedan, biorąc do niewoli 100 tys. żołnierzy francuskich i samego cesarza Napoleona III Bonapartego. Kapitulacja Napoleona III, i poddanie przez niego swej armii Prusom, wywołała szok i oburzenie Francuzów. Powszechnie żądano likwidacji Cesarstwa, przywrócenia rządów republikańskich i kontynuowania wojny z Prusami. Tak też się stało. Napoleon III Bonaparte został zdetronizowany, poczym wyjechał do Anglii (zmarł w 1873 r.). We Francji ogłoszono powstanie III Republiki i Rządu Obrony Narodowej, na którego czele stanął umiarkowany bonapartysta Gambetta.

Po upadku Cesarstwa Francuskiego wojska pruskie otoczyły Paryż szczelnym pierścieniem, przy czym próby przerwania czteromiesięcznego oblężenia głodującej stolicy nie powiodły się. Wydostał się z miasta w balonie tylko Leon Gambetta, członek rządu republikańskiego, by organizować wojnę ludową na prowincji. Lecz nowy, ugodowy rząd francuski, kierowany przez monarchistę Thiers’a, przeciwnika wojny z Prusami, przyjął w marcu 1871 r. propozycje pokojowe Bismarcka. Zgodnie z nimi Francja miała przekazać Niemcom prowincje Alzację i część Lotaryngii oraz zapłacić wielką kontrybucję (5 mld. franków). Lud paryski przyjął tę kapitulację jako zdradę narodową, zwłaszcza, że Thiers zapowiedział restaurację monarchii.

Wówczas władzę w mieście przejął Komitet Centralny, powołany przez paryską Gwardię Narodową. Wojska pruskie odstąpiły od Paryża, a Thiers rozkazał wojsku odebrać gwardii narodowej jej działa, co dokonane zostało w nocy 18 marca. Lecz rano gwardziści przejęli działa z powrotem, część wojska się z nimi zbratała, a rząd uciekł do Wersalu. Następnie w dniu 26 marca przeprowadzone zostały w Paryżu wybory do władz miejskich, czyli do Komuny Paryża. Weszli do niej w większości radykalni republikanie, opowiadający się za rewolucją społeczną i dalszą wojną z Prusami, tak zwani blankiści (od nazwiska utopijnego socjalisty, Luisa Blanqui, uczestnika rewolucji 1830 i 1849). Utworzyli oni rząd rewolucyjny, zwany Radą Generalną Komuny Paryża, który ogłosił serię dekretów, ustalających nowy ustrój polityczny państwa, jako III Republiki francuskiej. Dekrety dotyczyły nacjonalizacji porzuconych zakładów pracy, powszechnego nauczania, rozdziału Kościoła od państwa, minimum płacowego.

Tymczasem wojska rządowe zostały wycofane do Wersalu, a następnie, po wzmocnieniu przez ponad 100 tys. żołnierzy, zwolnionych z pruskich obozów jenieckich, rozpoczęły 2 kwietnia walki uliczne z uzbrojoną ludnością Paryża. Komunardzi bronili się zaciekle na ulicznych barykadach, nie mieli jednakże żadnych szans w starciu z przeważającymi regularnymi wojskami. Dowódcą wojskowym Komuny zostałł gen. Jarosław Dąbrowski, a na barykadach walczyła spora grupa ochotników zagranicznych, w tym 400-600 Polaków, m.in. gen. Walery Wróblewski. Do 28 maja opór powstańców został stłumiony. W walkach zginęło ok. 2 tys. wersalczyków, czyli żołnierzy rządowych, oraz ponad 30 tys. komunardów, w większości w wyniku grupowych rozstrzeliwań robotników na cmentarzu Pere-Lachaise.

Po zakończeniu wojny domowej w 1871 r. prezydentem III Republiki został dotychczasowy szef rządu Louis A. Thiers, głównie za zasługi w rozbiciu Komuny Paryskiej, za co z kolei ulica paryska zwała go „okrutnym karłem”. Starał się on przede wszystkim o szybką spłatę 5-mld. kontrybucji wojennej, od której Niemcy uzależnili wycofanie swych wojsk okupacyjnych z Francji. Udało mu się to, dzięki znacznemu podniesieniu podatków pośrednich i podatkowi gruntowego. Rządy prawicy prowadziły politykę klerykalną, m.in. w reakcji na Komunę Paryską uchwalono budowę wielkiej, białej bazyliki Sacre Coeur na Wzgórzach Mont Martre w Paryżu, gdzie zaczął się ruch komunardów.

Mimo licznych prób wskrzeszenia monarchii, nie udawało się tego dokonać, wobec sporów wśród jej zwolenników. Republika więc trwała, a nawet rozwijała się pomyślnie, czemu sprzyjał długi okres pokoju, trwający do 1914 r. W 1875 r. uchwalona została nowa konstytucja, jaka znacznie umocniła władzę prezydenta, czyniąc zeń praktycznie monarchę bez korony. Mimo protestów prawicy, „Marsylianka” stała się hymnem państwowym, a dzień zburzenia Bastylii 14 lipca świętem narodowym. Od 1882 r. laicka szkoła podstawowa stała się powszechna, obowiązkowa i bezpłatna. Kilka lat później zamknięte zostały we Francji wszystkie szkoły zakonne, w ogóle zabroniono zakonnikom nauczania. Rozbudowane zostało także szkolnictwo średnie i wyższe, nadal dostępne jednakże jedynie dla zamożnych. Nastąpiła liberalizacja prasy i wydawnictw książkowych. Rozwinęło się ustawodawstwo socjalne.

W okresie 1880-1914 r. produkcja przemysłowa podwoiła się i przekroczyła połowę produkcji globalnej Francji, która stała się w ten sposób państwem przemysłowo-rolniczym. Rozwinęły się stare i powstały nowe gałęzie przemysłu: górnictwa węglowego, czarnej metalurgii, aluminium, samochodowy, tekstylny, nawozów sztucznych, kinematograficzny i inne. Sieć kolejowa we Francji osiągnęła 50 tys. kilometrów długości. Spektakularnym obrazem gospodarczego rozwoju Francji były wystawy światowe, urządzone w Paryżu w 1889 r., w stulecie Wielkiej Rewolucji, i w 1900 r. Po pierwszej w Paryżu pozostała 300-metrowej wysokości stalowa, ażurowa konstrukcja wieży inż. Gustawa Eiffla, druga ściągnęła rekordową ilość ponad 50 mln zwiedzających. Podczas jej trwania odbyły się w Paryżu II Światowe Igrzyska Sportowe i nastąpiło uruchomienie pierwszej linii metra paryskiego, liczącego 16 stacji.

Panująca od połowy XIX wieku filozofia pozytywizmu Augusta Comte’a preferowała reformatorskie rządy specjalistów, naukową organizację społeczeństwa, postęp techniczny. To też miał miejsce wielki rozwój francuskiej nauki i kultury. Dokonane zostały liczne wynalazki m. in. Marcelin Bertholet dokonał syntezy organicznej, Louis Pasteur odkrył drobnoustroje i zasady fermentacji, Piotr i Maria Curie pierwiastki promieniotwórcze polon i rad, Louis Bleriet skonstruował samolot, na którym dokonał pierwszego przelotu nad Atlantykiem. Szeroko upowszechniły się rowery, po 1900 r. rozpoczęła się masowa produkcja samochodów. Ostatnie dziesięciolecia we Francji przed I wojną światową to: la belle epoque, piękna epoka. Kwitło życie artystyczne, w sztuce zapanował Impresjonizm i Secesja, demokratyzowały się obyczaje, ubiory, upowszechniły sport, turystyka, formy masowej rozrywki. W 1895 r. narodziło się kino, a prasa awansowała do roli największego medium.

Przykładem znaczenia prasy była tzw. sprawa Dreyfusa, jaka przez 10 lat targała emocjami i sumieniami Francuzów. Dotyczyła procesu i skazania 45-letniego kapitana Alfreda Dreyfusa, pochodzenia żydowskiego, za domniemaną zdradę francuskich tajemnic wojskowych na rzecz Cesarstwa Niemieckiego. Koronnym dowodem w procesie był rękopis pisma do ambasady niemieckiej, przypisywany Dreyfusowi i przysięga jednego świadka oskarżenia. Wyrokiem sądu wojskowego Dreyfus skazany został na dożywotni karny obóz w Gujanie w Ameryce Południowej. Gdy po kilku latach ujawnił się faktyczny autor listu szpiegowskiego i fakt krzywoprzysięstwa, uznany pisarz Emil Zola opublikował artykuł, w którym oskarżył wprost ministra wojny o organizację afery, cyniczne fałszerstwa różnych dokumentów i działania wbrew prawu, a także zwrócił się do prezydenta z apelem o uniewinnienie, podpisanym przez setki uczonych i profesorów. Rozgorzał wówczas wielki spór, jaki podzielił całe społeczeństwo francuskie.

Okazało się, że w skazaniu Dreyfusa zainteresowane były armia, konserwatywna prawica, partie nacjonalistyczne, kręgi finansjery, także kler, Watykan i Zakon Jezuitów. Wszyscy oni wykorzystywali „zdradę” żydowskiego oficera dla zademonstrowania swego patriotyzmu, umiłowania armii, fobii antysemickich, oskarżania ustroju republikańskiego itp. To też procesy rewizyjne utrzymywały wyrok, a Emil Zola za list do prezydenta skazany został na 3 lata więzienia i zmuszony do ucieczki do Wielkiej Brytanii. Kpt. Dreyfus, zwolniony ze zsyłki w 1899 r., dopiero w 1906 r. doczekał się rehabilitacji i przywrócenia do wojska w stopniu majora, otrzymał też Legię Honorową. Ostatecznie było to głównie zasługą masowej prasy, która odtąd awansowała do wielkiej siły opiniodawczej w społeczeństwie i państwie. Jednak organizatorzy „sprawy Dreyfusa” pozostali bezkarni. Wraz z rehabilitacją Dreyfusa armia poddana została cywilnej kontroli.

Również duże znaczenie dla kształtowania się nastrojów społeczeństwa i polityki państwa francuskiego miało aferalne bankructwo w 1889 r. spółki, budującej Kanał Panamski, kierowanej przez Ferdynanda Lessepsa. Spowodowało ono utratę przez tysiące drobnych akcjonariuszy-ciułaczy ich oszczędności. Konsekwencją była zmiana wewnętrznej polityki Francji na skrajnie prawicową, a w polityce zewnętrznej zawiązanie w 1892 r. tajnych sojuszy z carską Rosją przeciwko Niemcom i Austro-Węgrom. Były one ostro krytykowane przez lewicowe kręgi republikanów, wobec tyrańskich rządów caratu w Rosji.

W latach III Republiki, Francja utrwaliła swe władztwo kolonialne w Algierii, Maroku, Tunisie i na Madagaskarze, a także rozszerzyła swe kolonie o Francuską Afrykę Równikową i Zachodnią, Mauretanię, Senegal i Kongo (francuskie) w Afryce oraz o Północny Wietnam, Laos i Kambodża w Indochinach. Gdy w 1904 r. Francja akceptowała włączenie Państwa Kościelnego do Królestwa Włoch i ustalenie Rzymu jako jego stolicy, nastąpiło zerwanie stosunków z Watykanem. Spór skończył się zniesieniem konkordatu, pełnym rozdziałem Kościoła od państwa, zlikwidowaniem subwencji państwowych dla Kościoła i upaństwowieniem jego majątku.

Narastająca od schyłku XIX w. wrogość między Francją i Cesarstwem Niemieckim doprowadziła do zawiązania przez oba państwa wrogich sobie ugrupowań: Trójprzymierza państw centralnych (Niemcy, Austro-Węgry i Włochy) w 1882 r. oraz Trójporozumienia, czyli Ententy (Francja, Wielka Brytania, Rosja) w 1904 r. Obie koalicje od początków XX w. prowadziły intensywny wyścig zbrojeń, uwieńczony w 1914 r. wybuchem I wojny światowej.