Na 50-lecie
służb
inwestycyjnych Nowej Huty
W dniu 23 czerwca 1949
r. rozpoczęta została budowa pierwszego budynku mieszkalnego w Nowej Hucie. Data ta
przyjmowana jest jako dzień narodzin nowohuckiej dzielnicy mieszkaniowej Krakowa. W 1999
r. Nowa Huta obchodziła więc okrągłą 50. rocznicę swych narodzin. Z tej okazji
ukazało się w prasie sporo artykułów wspomnieniowych, odbyło się też wiele wystaw i
imprez okolicznościowych. Największa z nich miała miejsce w Nowohuckim Centrum Kultury.
Były tam przemówienia, wspomnienia budowniczych, duża wystawa fotografii, zwłaszcza z
okresu budowy dzielnicy, występy chóru śpiewaczego itp.
Dokładnie w rocznicowym dniu 23 czerwca 1999 r. odbyło się też
uroczyste, koleżeńskie spotkanie byłych pracowników służb inwestycyjnych, które
zajmowały się przygotowywaniem, finansowaniem i nadzorem realizacyjnym nowego
satelickiego miasta, a późniejszej dzielnicy Krakowa, Nowej Huty. Artykuł ten
przygotowany został właśnie na to jubileuszowe spotkanie i poświecony jest
przypomnieniu roli i historii powstania tychże służb. Autor artykułu był w latach 50.
pracownikiem Dyrekcji Budowy Miasta Nowa Huta i opracował go głównie z własnych
materiałów i posiadanych dokumentów.
Już od 1946 r., a nawet
od lat przedwojennych, specjaliści gospodarczy postulowali konieczność budowy w Polsce
nowej dużej huty stali, jako niezbędnej bazy dla rozwoju przemysłowego kraju. Konkretne
decyzje budowy takiej huty zapadły ostatecznie w lutym 1949 r. Zlokalizowana została
dwanaście kilometrów na wschód od Krakowa, a termin rozpoczęcia jej realizacji
ustalono na 1950 r. Równocześnie zaplanowano budowę, z pewnym wyprzedzeniem, nowego
dużego miasta, w którym zamieszkać mieli budowniczowie i przyszli pracownicy kombinatu
metalurgicznego, jaki wstępnie nazwano “Gigantem” (późniejsza Huta im. W.Lenina,
obecna T.Sędzimira).
Dla przygotowania i zorganizowania budowy miasta powołane zostało
14.04.1949 r. nieduże biuro inwestycyjne pod nazwą Delegatura “Zakładu Osiedli
Robotniczych” Budowy Miasta Nowa Huta. Umieszczono je prowizorycznie w małym baraku
na terenie wsi Mogiła, w bezpośrednim sąsiedztwie której usytuowano pierwsze osiedla
Nowej Huty. Wkrótce instytucja organizacyjnie się uformowała i zmieniła od 4.07.1950
r. swą nazwę na Dyrekcja Budowy Miasta Nowa Huta, w
skrócie DBMNH. W okresie Delegatury
biurem kierowali kolejno architekci Kazimierz Karasiński i Marcin Kuśnierz, po
utworzeniu DBMNH przez ponad trzy lata dyrektorem przedsiębiorstwa był inż. Stanisław
Zrałek.
W największym uproszczeniu można powiedzieć, że DBMNH była
bezpośrednim inwestorem przedsięwzięcia inwestycyjnego, obejmującego kompleksową
budowę nowego 100-tysięcznego miasta Nowej Huty. Jednostką nadrzędną dla niej był
Centralny Zarząd “ZOR” w Warszawie, dla którego pełniła rolę terenowej służby
inwestycyjnej o określonych zadaniach. Również w uproszczeniu, zadania te można
sprowadzić do pięciu podstawowych czynności: opracowania programu inwestycyjnego,
uzyskania terenów pod budowę, zlecanie i finansowanie dokumentacji projektowej oraz
wykonawstwa budowlanego, a także koordynacja i nadzorowanie całego procesu
inwestycyjnego. Do tych zadań dostosowana została struktura organizacyjna
przedsiębiorstwa, działającego poprzez wyspecjalizowane działy.
W szczególności: Dział Programowania ustalał wytyczne projektowe i
zakres inwestycji; Prawno-Wywłaszczeniowy prowadził wszystkie sprawy związane z
wywłaszczeniem i przejmowaniem terenów pod budowę; Planowania i Umów określał roczne
plany inwestycyjne i zawierał umowy z przedsiębiorstwami wykonawczymi na realizację
poszczególnych przedsięwzięć; Dokumentacji Technicznej zlecał do biur projektowych
opracowanie dokumentacji technicznej, sprawdzał i przyjmował oraz przekazywał
wykonawcom do realizacji; Kosztorysowy przygotowywał analizy cen jednostkowych i
weryfikował kosztorysy, opracowane w biurach projektowych; Uzbrojenia Terenu zajmował
się programowaniem, etapowaniem i nadzorowaniem realizacji dróg, linii tramwajowych,
zieleni oraz uzbrojenia terenu we wszelkie instalacje sanitarne i energetyczne. Natomiast
inspektorzy Działu Nadzoru Inwestycyjnego, przypisani do poszczególnych budów,
odpowiadali za ich realizację, zgodnie z dokumentacją techniczną i sztuką budowlaną
oraz rozliczali je, sprawdzając książki obmiaru robót; Dział Odbioru Budów
przejmował od wykonawców gotowe obiekty i przekazywał właściwym użytkownikom;
Finansowo-Księgowy finansował wszystkie przedsięwzięcia budowy Nowej Huty, jak również działalność
samej instytucji.
Całość nakładów finansowych na budowę miasta pochodziła z kolejnych rocznych
budżetów państwa, które było faktycznym, nominalnym inwestorem całego budownictwa
osiedlowego w kraju. Natomiast sama DBMNH była pełnoprawnym dysponentem tych funduszy,
spełniając funkcje państwowego inwestora zastępczego. Wielkość rocznych
nakładów ustalana była na podstawie rocznych planów rzeczowych i finansowych,
opracowywanych przez nas samych. Podlegały one rozpatrzeniu i zatwierdzeniu w
Ministerstwie. Potem wraz z finansami otrzymywaliśmy z Ministerstwa także dyrektywne
zadania rzeczowe, głównie dotyczące ilości izb mieszkalnych, które w ramach
konkretnego planu rocznego należało wybudować i oddać do użytku.
Obowiązywały nas też jeszcze różne inne przepisy i zarządzenia,
jak np. “Normatyw projektowania budynków mieszkalnych”, który określał wielkości
mieszkań i standard ich wyposażenia oraz wykończenia, “Normatyw urbanistyczny”,
określający warunki techniczne zabudowy miast i osiedli itp. W celu kontroli stosowania
tych przepisów w dokumentacji projektowej, podlegała ona rozpatrzeniu i zatwierdzeniu
przez Komisje Oceny Projektów Inwestycyjnych (KOPI), funkcjonujące przy służbach
inwestorskich.
DBMNH zatrudniała do 200 pracowników, w tym kilkudziesięciu
posiadających wyższe wykształcenie, zwłaszcza techniczne. Pierwszym dyrektorem
naczelnym DBMNH został mianowany inż. Stanisław Zrałek, który kierował
przedsiębiorstwem bardzo energicznie i kompetentnie. Od października 1956 r. z wyboru
załogi dyrektorem został mgr Bogumił Korombel. Sterował on pracami zakładu
bezpośrednio przez 4 lata, a następnie pośrednio, z pozycji dyrektora Zarządu
Inwestycji Miejskich, przez dalszych 30 lat, aż do 1990 roku, stając się jakby symbolem
miejskich służb inwestycyjnych Krakowa.
Pierwsze budynki mieszkalne w Nowej Hucie, zawierające kilkadziesiąt mieszkań przekazane zostały do
zamieszkania już w grudniu 1949 r. Największe natężenie robót w NH w latach
pięćdziesiątych miało miejsce w 1954 r., gdy oddano do użytku 3540 mieszkań z 8
tysiącami izb o użytkowej powierzchni 142 tys. m2. Założoną pierwotnym planem ilość
100 tysięcy mieszkańców Nowa Huta osiągnęła już w 1963 roku. Tempo budowy było
więc faktycznie imponujące.
Plac budowy Centrum 1954 r.
W styczniu 1957 r. miasto Kraków otrzymało status wydzielonego
województwa miejskiego, podobnie jak Warszawa i Łódź. W związku z tym władze nowego
Województwa Krakowskiego zaanektowały dla swych potrzeb niektóre dotychczasowe służby
ogólnowojewódzkie, w tym Krakowski Zarząd Budowy Osiedli Robotniczych “ZOR”. W tej
sytuacji wszystkie prowadzone dotąd przez niego inwestycje w Krakowie przejęła DBMNH,
zwłaszcza, że zarysował się w najbliższych latach jakby “dołek” inwestycyjny w
Nowej Hucie, a w konsekwencji również mniejszy zakres robót dla naszej Dyrekcji. Także
ze względu na co raz większe powiązania dzielnicy NH z resztą Krakowa w zakresie
infrastruktury komunikacyjnej i uzbrojenia terenu.
W dzielnicy Nowa Huta DBMNH była jedynym państwowym inwestorem.
Należały do nas czynności inwestorskie w zakresie wszystkich obiektów kubaturowych,
uzbrojenia i urządzenia terenu, włącznie z liniami tramwajowymi, zielenią i małą
architekturą na osiedlach. W samym Krakowie inwestycje prowadzone były przez wielu
inwestorów państwowych i komunalnych. Należały do nich Zakład Budowy Osiedli
Robotniczych “ZOR”, Zarządy Budowy Szkół, Wyższych Uczelni, Dróg i Mostów,
Zieleni Miejskiej i inne. Przejęliśmy od nich wszystkich wszelką działalność
inwestycyjną z wyjątkiem inwestycji wyższych uczelni, które pozostały w gestii wysoce
wyspecjalizowanego Zarządu Szkół Wyższych.
Rozszerzenie naszego terenu działania na cały Kraków wiązało się oczywiście ze zmianą dotychczasowej
nazwy Dyrekcji Budowy Miasta Nowa Huta na Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych Kraków
Miasto. Struktura organizacyjna, skład osobowy i siedziba Dyrekcji pozostały tymczasem
bez zmian. Został jedynie wzmocniony i rozbudowany Dział Prawno-Wywłaszczeniowy, gdyż
problemy, związane z pozyskiwaniem terenów pod nowe osiedla mieszkaniowe w Krakowie,
były znacznie bardziej skomplikowane aniżeli w Nowej Hucie.
Od przejęcia w styczniu 1957 r. przez naszą Dyrekcję funkcji
inwestorskich w całym Krakowie, ich zakres nieustannie się poszerzał. Głównie z
powodu wzrostu zadań rzeczowych, ale także skomplikowała się problematyka
przygotowania inwestycji w związku z organizacją spółdzielczego budownictwa
powierniczego, zmianami przepisów dotyczących programowania, projektowania i
zatwierdzania dokumentacji projektowej, zawierania umów z przedsiębiorstwami
wykonawczymi itd. Zmieniły się też tendencje w projektowaniu urbanistycznym i
architektonicznym, procedury wywłaszczeniowe itp.
Wszystko to powodowało, że poszczególne działy, zaś zwłaszcza
kierownictwo Dyrekcji osiągnęło kres swych możliwości. Mniej więcej od 1959 r.
zaczęto więc zastanawiać się nad reorganizacją przedsiębiorstwa. Zdecydowano
ostatecznie o podziale dotychczasowej DBOR KM na dwie różne, terytorialne jednostki, co
nastąpiło 12.05.1961 r. Powstały dwie równolegle działające Dyrekcje Budowy Osiedli Robotniczych Kraków Miasto I i II. Pierwsza objęła dzielnicę Nowa Huta, a druga cały “stary” Kraków. Był to więc w pewnym sensie powrót do sytuacji sprzed 1957 r. Równocześnie utworzony został także Zarząd Inwestycji Miejskich, który przejął funkcje koordynacyjne wszystkich służb inwestycyjnych Krakowa.
W latach sześćdziesiątych rozbudowa dzielnicy przekroczyła ulicę Kocmyrzowską, wychodząc zdecydowanie poza obrys pierwotnego planu
100-tysięcznego miasta i objęła nowe zespoły osiedlowe Wzgórza Krzesławickie i Bieńczyce, zaś w latach siedemdziesiątych zespoły osiedli Mistrzejowice i Lotnisko. Nadal utrzymywane było wysokie tempo inwestycji, np. w latach sześćdziesiątych wybudowano w Nowej Hucie 17.636 mieszkań z 45.225 izbami. W tym 100-tysięczną izbę mieszkalną przekazano do użytku w październiku 1967 roku.
W związku z dalszymi zmianami kompetencyjnymi od 29.12.1965 r. przedsiębiorstwa krakowskich służb inwestycyjnych zmieniły swą nazwę na Dyrekcje
Inwestycji Miejskich I i II. Niedługo potem, jakby metodą pączkowania, powstały jeszcze trzy dalsze DIM III, IV i V dla prowadzenia inwestycji pozaosiedlowych. W roku 1969 minęła dwudziesta rocznica działalności państwowych służb inwestycyjnych w Krakowie. Z tej okazji wydany został album fotograficzny ze zdjęciami nowych osiedli. Zamieszczona w nim została tez tabela ilustrująca zakres zrealizowanych w tym czasie inwestycji w mieście.
Również w późniejszych latach, z różnych powodów, miały miejsca dalsze przekształcenia służb inwestycyjnych Krakowa, czemu towarzyszyły zwykle również zmiany nazw przedsiębiorstw. Tak więc rozbudową Nowej Huty od 12.08.1975 r. zajmowała się
Dyrekcja Rozbudowy Miasta Krakowa I, od 1.01.1985 r. Krakowska Dyrekcja Inwestycji
Oddział I, a od 1.01.1988 r. Przedsiębiorstwo Użyteczności Publicznej KDI O. I.
To ostatnie funkcjonowało do czerwca 1994 r., to jest do czasu
podjęcia przez Urząd Miasta Krakowa decyzji o likwidacji swych miejskich służb
inwestycyjnych. Głównym powodem tej decyzji było wycofanie się państwa, w nowej
sytuacji ustrojowej, z działalności inwestycyjnej w zakresie budownictwa mieszkaniowego
i rezygnacji z utopijnego dogmatu zapewnienia mieszkań wszystkim obywatelom przez
państwo. W rezultacie w ciągu krótkiego czasu zlikwidowane zostały prawie wszystkie
państwowe biura projektowe, kombinaty budowlane i część dyrekcji inwestycji miejskich
w całym kraju.
Obecnie w Nowej Hucie,
największej dzielnicy miasta Krakowa, zamieszkuje w 48 osiedlach około 280 tysięcy
mieszkańców. W dzielnicy, w minionych 50 latach, zbudowano ponad 60 szkół podstawowych
i średnich, dziesiątki przedszkoli, przychodni zdrowia, dwa wielkie szpitale, teatr
miejski, dwa duże kina, dwa stadiony sportowe oraz wiele innych obiektów użyteczności
publicznej: naukowych, kulturalnych i gospodarki komunalnej. Z większych wymienić
jeszcze należy: Akademię Wychowania Fizycznego, Wydział Mechaniczny Politechniki
Krakowskiej, Telewizyjną Wytwórnię Filmową, Nowohuckie Centrum Kultury, Miejskie
Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, Zajezdnie Autobusową i Tramwajową, Miejskie
Przedsiębiorstwo Oczyszczania, Zakłady Przetwórstwa: mleka, mięsa, pieczywa.
Zauważmy jeszcze raz, że przygotowywaniem, finansowaniem i nadzorem
realizacyjnym wszystkich tych obiektów i całego nowego satelickiego miasta, a
późniejszej dzielnicy Krakowa, Nowej Huty, zajmowała się, specjalnie w tym celu
powołana 50 lat temu, odpowiednia miejska służba inwestycyjna, której skrótową
historię przedstawiliśmy.
Kraków, 1999 r.