Natomiast prawie zupełnie nie znane są życiorysy rodzeństwa Józefa Piłsudskiego. Oczywiście ich biogramy są skromniejsze, a dokonania znacznie mniejszej miary niż jego. Lecz np. Adam, Kazimierz i Jan pracowali na wysokich stanowiskach państwowych, a Bronisław był znanym w świecie etnologiem. W niniejszym felietonie przedstawiony jest właśnie skrótowy „życiorys w pigułce” Bronisława Piłsudskiego. Lecz wcześniej kilka najbardziej ogólnych informacji, dotyczących wszystkich pozostałych rodzeństwa Józefa i Bronisława, w kolejności według daty urodzenia:
Helena (1864 - 1917); została panną
Zofia (Zula) Kadencowa (1865 - 3.02.1935), zamieszkała w Wilnie, wyszła za mąż za dr. med. Bolesława Kadenacy, Włocha, pułkownika w armii rosyjskiej;
Adam Piłsudski (25.09.1869 -12.1935) nie ukończył gimnazjum, prowadził majątek rodzinny Tenenie na Żmudzi. Od 1901 pracował w elektrowni, potem w magistracie wileńskim jako buchalter, w 1932 został delegatem finansowym rządu przy Zarządzie Miejskim, od 1934 był wiceprezydentem Wilna, w 1935 r. został senatorem RP. Pełnił wiele funkcji społeczno-gospodarczych m.in. był prezesem Rady Nadzorczej Polskiego Towarzystwa Wiedzy Handlowej i Ekonomicznej w Wilnie. Ożenił się z Julią Łodwigowską (1869-1937) działaczką PPS;
Kazimierz Piłsudski (1871 - 19.12.1941) Pracował w bankowości, później w Najwyższej Izbie Kontroli w Warszawie. Aresztowany we wrześniu 1939 przez NKWD i więziony na Łubiance w Moskwie, zmarł w Bucharze;
Maria Juchniewicz (1873 - 1921), zamężna za Cezarego Juchniewicza;
Jan Piłsudski (15.01.1876 - 21.12.1950), prawnik z wykształcenia, pracował w 20-leciu międzywojennym na różnych stanowiskach urzędniczych: w 1919-20 w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej, następnie jako sędzia Sądów Okręgowego i Apelacyjnego we Wilnie, poseł na Sejm, w latach 1931-32 minister skarbu i 1932-37 wiceprezes Banku Polskiego w Warszawie, ożeniony z Marią Ładą-Zabłocką. We wrześniu 1939 aresztowany przez NKWD i przetrzymywany na Łubiance w Moskwie, emigrował latem 1941 do Wielkiej Brytanii, gdzie zmarł:
Ludwika Majewska (1879 - 1924), zamieszkała we Wilnie, mąż Leon Majewski;
Teodora Piłsudska (1880 - 1882);
Piotr Piłsudski (1880 - 1882);
Kacper Piłsudski (1881 - 1915).
Bronisław Piłsudski urodził się 2 listopada 1866 r. w Zułowie w powiecie Święciańskim na Wileńszczyźnie. Ojciec Józef Wincenty Piotr Piłsudski i matka Maria Billewiczówna pochodzili ze starych bogatych litewskich rodów szlacheckich. W 1864 r., po upadku powstania styczniowego, w którym Józef Wincenty Piłsudski brał udział jako komisarz powstańczy na powiat Koweński - władze skonfiskowały większą część ich posiadłości. Musieli też opuścić Żmudź i zamieszkali w pozostawionym im majątku Zułów, położonym 80 km. od Wilna. Drewniany dwór zułowski spłonął jednakże w pożarze w 1874 r., i wtedy Piłsudscy, nie mając pieniędzy na jego odbudowę, przenieśli się do Wilna, gdzie wynajęli skromne mieszkanie.
Bronisław po ukończeniu szkoły podstawowej, od 1877 r. uczęszczał do Gimnazjum rządowego we Wilnie. Wraz z innymi kolegami, a także swym młodszym o rok bratem Józefem (Ziukiem) zorganizowali i brali udział w dyskusjach kółka szkolnego „Spójnia”, które miały częściowo opozycyjny charakter wobec Caratu. Śmierć matki w 1884 r. znacznie pogorszyła warunki materialne rodziny. Ojciec, chcąc jednak, by przynajmniej starsi synowie uzyskali wyższe wykształcenie, wysłał Bronisława do Petersburga, gdzie od 1886 r. podjął on studia na Wydziale Prawa tamtejszego Uniwersytetu. Również Ziuk podjął studia medyczne w Charkowie.Na Uniwersytecie Petersburskim Bronisław zaangażował się w działalność polityczną terrorystycznej organizacji studenckiej „Narodna Wola”. Przygotowywała ona zamach na życie cara Aleksandra III, przy czym Bronisław wziął udział w wykonaniu bomby do tego zamachu. Także Józef zaangażowany był w zakupy materiałów chemicznych do jej produkcji. Zamach wprawdzie, mimo dwukrotnych prób, nie doszedł do skutku, wszak organizatorzy zostali ujawnieni i zaaresztowani przez policję carską. Po procesie sądowym Bronisław otrzymał wyrok śmierci, podobnie jak kilku innych głównych uczestników spisku, w tym brat Włodzimierza Lenina. Zaś Józef Piłsudski zasądzony został na pięć lat zesłania na Środkowy Sybir. Dzięki usilnym staraniom i pieniądzom ojca wyrok śmierci dla Bronisława zamieniony został ostatecznie na karę 15 lat zesłania na rosyjski Daleki Wschód.
W sierpniu 1887 r. grupa skazańców, wśród których znajdował się Bronisław Piłsudski, dowieziona została do miejsca zesłania na azjatyckim krańcu Rosji. Bronisław znalazł się na Sachalinie w 2-tysięcznym osiedlu Rykowskoje. Miał wtedy 21 lat. Na Sachalinie było niewielu zesłańców politycznych, przeważnie byli oni inteligentami i traktowani lepiej od kryminalistów. Piłsudski, po krótkim okresie pracy fizycznej jako cieśla, został zatrudniony w kancelarii więziennej. Też na krótko, po czym pracował przy zakładaniu stacji meteorologicznych, prowadzeniu obserwacji i rejestracji pogody w regionie, oraz zbierał eksponaty botaniczne dla Muzeum w Chabarowsku.
Wyspę Sachalin zamieszkiwało wówczas kilka autochtonicznych plemion, wśród których najliczniejszą i najstarszą (ok. 5 tys. lat p.n.e.) grupę stanowili Ajnowie. Bronisław nauczył się ich języka i przez kilka lat był jakby mężem zaufania Ajnów w sporach rodzinnych i ich rzecznikiem wobec władz rosyjskich. W tym czasie zaprzyjaźnił się też z młodym zesłańcem Rosjaninem Lwem Szternbergiem, etnologiem z wykształcenia, który wzmógł zainteresowanie Bronisława historią i obyczajami plemion tubylczych.
W 1898 r. na mocy amnestii, zarządzonej po śmierci cara Aleksandra III, Bronisław został zwolniony od dalszego odbywania kary zesłania. Mógł opuścić Sachalin, wrócić do kraju urodzenia, albo też uzyskać status mieszkańca i otrzymać pomoc na zagospodarowanie się na wyspie. Utrzymywał się wtedy z prywatnego nauczania dzieci tubylców, także rosyjskich, oraz współpracy z Muzeum Sachalińskim, które zresztą współtworzył wraz ze Szternbergiem. To też zdecydował się na pozostanie na Sachalinie. Ale wkrótce został kustoszem w Muzeum we Władywostoku i członkiem Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego, zajmującego się badaniem Kraju Amurskiego. Na tych stanowiskach wykazał się znaczną aktywnością: był sekretarzem Towarzystwa, redagował czasopismo statystyczne, pisał specjalistyczne artykuły do lokalnej prasy. Zorganizowana przez niego etnograficzna ekspozycja na Światową Wystawę w Paryżu w 1900 r. nagrodzona została srebrnym medalem.
W 1902 r. powrócił na Sachalin, zajmując się metodycznie badaniami etnograficznymi, zleconymi mu przez Cesarską Akademię Nauk w Petersburgu. Wyposażony w aparat fotograficzny i fonograf Edisona, prowadził je z dużym rozmachem przez trzy lata, uzyskując bogaty i oryginalny materiał naukowo-poznawczy, dotyczący głównie plemion Ajnów, Gilaków (Niwchów) i Oroków. W tym czasie poślubił bratanicę lokalnego wodza ajnowskiego, Ciuusammę. Ze związku tego urodził się im w 1903 r. syn Sukezo.
W 1904 r. przeniósł się na japońską wyspę Hokkaido, gdzie wspólnie z etnografem Wacławem Sieroszewskim, kontynuowali badanie antropologiczne wśród autochonicznych Ajnów. Nie dokończyli je jednakże, zmuszeni do opuszczenia Japonii w związku z groźbą wojny japońsko-rosyjskiej. Bronisław powrócił na Sachalin, tam znów włączył się aktywnie w życie społeczne Ajnów, m. in. organizował szkółki nauczania podstawowego dla dzieci plemienia, prowadził szczepienia przeciw ospie, uczestniczył też w obrzędach religijnych Ajnów, uzyskując wśród nich wielki autorytet. W drugiej połowie 1905 r. wziął udział, w ramach specjalnej komisji naukowej w badaniach antropologicznych tunguskich plemion Olczów i Nanajów nad dolnym Amurem. Już po zakończeniu wojny rosyjsko-japońskiej, powrócił do Władywostoku, skąd udał się do Japonii. W tym czasie Ciuusamma urodziła ich drugie dziecko, córkę Kiyo, której Bronisław Piłsudski nigdy już nie zobaczył. Po ośmiomiesięcznym pobycie w Japonii i długiej wędrówce przez Stany Zjednoczone, Londyn i Paryż, przybył w listopadzie 1906 r. do Krakowa i na dłużej osiedlił się w Zakopanem.
W zaborze austriackim, społeczeństwo polskie korzystało ze względnie szerokiej autonomii narodowej. Istniały dla Polaków stosunkowo duże swobody polityczne i możliwości działalności gospodarczej i naukowej. Bronisław zamierzał napisać wspomnieniową książkę podróżniczą i pracę naukową o ludach Sachalinu. Ale żadne wydawnictwo tym się nie zainteresowało i udało mu się jedynie opublikować pojedyncze artykuły w specjalistycznych pismach, głównie zagranicznych. Również muzea nie okazały zainteresowania kupnem eksponatów etnograficznych, jakich sporo Piłsudski przywiózł z Sachalinu. Dopiero w 1912 r., przy finansowym wsparciu Uniwersytetu Jagiellońskiego, ukazała się jego książka w języku angielskim o sachalińskich Ajnach. Bez szerszego też zainteresowania zainicjował badania nad folklorem Podhala, jakie podjął, w założonej przez siebie, Sekcji Ludoznawstwa Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Zakopanem.Nie udało się również Bronisławowi Piłsudskiemu ułożyć na nowo swego życia prywatnego. Do Zakopanego przyjechała i zamieszkała z nim jego młodzieńcza miłość sprzed prawie dwudziestu lat, Maria, zostawiając w Petersburgu męża Jana Żarnowkiego, będącym wysokim urzędnikiem ministerstwa spraw zagranicznych, oraz dwójkę swych dzieci. Lecz zachorowała na raka, a Piłsudski nie miał pieniędzy na jej leczenie i operację. Zawiadomiony o miejscu pobytu żony, Żarnowski zabrał ją z powrotem do Petersburga, i tam wkrótce zmarła.
Bronisławowi wiodło się więc bardzo marnie, nie miał stałej pracy, posiadane zbiory etnograficzne musiał wysprzedać za półdarmo. Przez kilka lat tylko uzyskiwał niewielki dochód z redakcji „Kuriera Lwowskiego”, którego był korespondentem. Skarżył się na „nudne, bierne, obojętne wobec jego pracy, mało wartościowe” społeczeństwo polskie. Nie zdobył się jednakże na powrót na rosyjski Daleki Wschód, gdzie jego przyjaciele rosyjscy proponowali mu ponowne objęcie funkcji kustosza w Muzeum we Władywostoku.
W 1914 r., już po wybuchu I wojny światowej wyjechał do Wiednia, a następnie do Szwajcarii, gdzie przebywał trzy lata. Przyczynił się do rozwoju Muzeum Etnograficznego w Neuchatel, starał się też działać na rzecz spraw niepodległościowych Polski, kontaktował się m.in. z Gabrielem Narutowiczem, wygłosił odczyty „Polacy w Syberii” w Genewie i Lozannie, wstąpił do Komitetu Narodowego Polskiego, zorganizowanego przez Romana Dmowskiego. Po przeniesieniu się w 1917 r. do Paryża pracował w tymże Komitecie. Zmarł nagle 17 maja 1918 r. przez utonięcie w Sekwanie. Policja paryska, która po czterech dniach wyłowiła jego zwłoki z rzeki w pobliżu mostu Mirabeau, orzekła, że denat popełnił samobójstwo. Pochowany został na paryskim Cmentarzu Montmercy.
Obaj bracia Bronisław i Józef Piłsudscy do czasu swych lat studenckich bardzo się lubili. W 1878 r. rozdzieliły ich sądowe wyroki, skazujące Józefa na zsyłkę na bliską Syberię, zaś Bronisława na najdalszy Sachalin. Spotkali się jeszcze wprawdzie na krótko kilka razy, gdy Bronisław zamieszkał w Zakopanem, brak wszakże relacji z tych spotkań. Po I wojnie światowej Józef osiągnął najwyższe z możliwych stanowisko i pozycję w odrodzonym państwie Polskim, natomiast naukowiec etnolog Bronisław zapomniany został prawie zupełnie. W czasie II wojny światowej spłonęły też jego zbiory etnograficzne,fotografie i korespondencja, przechowywane w Instytucie Wschodnim w Warszawie. Potem przez 45 lat było jeszcze gorzej. Imię Bronisława, ze względu na brata, znalazło się na indeksie politycznym w Polsce Ludowej i ZSRR. Nikt też nie interesował się historią, kulturą i obyczajami ludów, mieszkających na Sachalinie. Nawet ajnenska żona Bronisława, Ciuusamma nic o nim nie powiedziała ich dzieciom i wnukom, rozżalona na porzucenie rodziny przez męża.
Pamięć o Bronisławie Piłsudskim i jego naukowej spuściźnie odżyła dopiero po wielu latach za przyczyną ponad stu woskowych wałków fonograficznych, na których nagrał on mowę, opowiadania, modlitwy, pieśni i muzykę Ajnów. Wałki te, uważane za zaginione, zostały przypadkowo odnalezione dopiero w 1930 r. na stryszku w domu w Zakopanem, gdzie zamieszkiwał Bronisław. Nie potrafiono jednakże wówczas ich odczytać. Dopiero w 1982 r. w Japonii na Uniwersytecie w Sapporo odczytano je przy pomocy techniki laserowej i przegrano na taśmy magnetofonowe i płyty kompaktowe. Nagrania okazały się rewelacją w Japonii, stały się przedmiotem rozpraw i konferencji naukowych, prezentowano je w radiu i telewizji, nakręcono kilka filmów o Bronisławie Piłsudskim w Japonii, Rosji i Polsce. Poza tym w 1991 r. w Rosji w Jużnosachalińsku postawiony został pomnik sławnemu etnologowi, a w Polsce w 1996 r. utworzony został Instytut Dziedzictwa Bronisława Piłsudskiego, odsłonięta została tablica pamiątkowa w Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, później wydany znaczek z podobizną uczonego przez Pocztę Polską, a w 2008 r. srebrna moneta przez Mennicę Państwową. Zaś sto wałków fonograficznych, nagranych Przez Bronisława Piłsudskiego na Sachalinie, znajduje się obecnie w Centrum Kultury i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie.
20.09.2008